Фәрзәнә Аҡбулатова. ХАНБАЛА (дауамы)

Ҡорал һатҡан кеше хаҡ ҡуя белә. Ул бер ерҙә лә оҙаҡ йәшәмәһә лә, ҡан ҡойоштар булып үткән мотлаҡ урындарҙа тотҡарлана ине. Үлгәндәргә бер нәмә лә кәрәкмәй, сөнки улар ватандары өсөн үлгән. Хаҡ түләгәндәр. Улар теге донъяға ҡоралһыҙ ғына китә. Ҡорал тереләр өсөн кәрәк. Ниндәй үпкә? Ниндәй ризаһыҙлыҡ? Ниндәй рәнйеү? Һуғыш бит еңеү һәм еңелеүҙән ғибарәт. Ҡулға ҡорал тотҡан ир үҙенең ҡайҙа барғанын, үҙе менән нимә булырын белә, һиҙемләй. Тормош хаҡына алыш аңһыҙҙар, аңралар шөғөлө түгел. Ер-һыу, ватан, тип, кемеһелер еңелә икән, ни хәл итәһең… Кемдер ватанын ҙурайта. Кемдер ватанын юғалта. Йә иркен. Иркен юғалтҡанға ҡорал бирмәйҙәр. Ул ҡоралын да, намыҫын да юғалта. Һуғыш ҡануны шулай. Йөҙәр, бәлки, меңәр йыл шулай булғандыр. Кешелек үҙе өсөн бына шундай ҡанун уйлап сығарған. Шул тәртип менән йәшәй бирә.
Әгәр ҙә был ҡанунға буйһонмағанда? Әгәр ҙә “Ватан өсөн!” тигән мәғәнәһеҙ алыштан баш тартҡанда?
Ханбала алтын-көмөшкә мохтаж түгел. Ул бай. Шулай ҙа киләсәк быуынын хәстәрләүҙән туҡтамаясаҡ. Бөтөн йыйған-туплағаны балаһының балаларына кәрәгер, сөнки уларҙы ниндәй яҙмыш көткәнен белеп булмай. Тормоштары ҡатмарланһа, йыйған байлығы, хазинаһы уларға ярҙамға килер. Теләһәләр, ирек, теләһәләр, ватан һатып алырҙар. Юҡ, уларҙы ватан менән бәйләргә кәрәкмәй! Тыуған ил, ватан – матур һүҙҙәр, ләкин шуның хаҡына ниндәйҙер хандың, батшаның үҙе менән идара итеренә, ҡайҙа кемгә ҡаршы барырын, кемгә уҡ атырға мәжбүр итеренә, йәғни яҙмышын хәл итеренә, ул бер ҡасан да юл ҡуймаясаҡ. Вариҫтары үҙ яҙмыштарын үҙҙәре хәл итер. Һы, нимә ул туған тел, нимә ул халыҡ? Бауырҙаштарҙан тыш йәшәп була. Ә бына тәндәге үҙ бауырыңдан тыш тормош юҡ! Донъя гиҙеү, телдәр белеү һәм яҡшы сауҙалашыу, бына шулар бит ул ирек хаҡы. Тормошто еңеләйтергә, уңайлыҡтарҙы һатып алырға була! Эйе, бөтөн нәмәне һатып алырҙар.
Тиҫтәләгән, йөҙәрләгән кешеләрҙең ҡырылғанын күргәнегеҙ бармы? Йыртҡыстар ҙа улай ҡыланмай. Әҙәм балалары – береһе икенсеһенең әҙер донъяһын, малын үҙләштерер, тартып алыр өсөн – бер-береһенә, үлем сәсеп, ташлана.
Әллә барымта-ҡарымталар кәрәкме икән ул? Артыҡ йәндәр асыҡлана. Артыҡ йәндәр һеперелеп түгелә. Тимәк, кем еңә, шул хужа булып ҡала. Тормошта кемдер уҡ юныр өсөн кәрәк, кемдер шул уҡты атыр өсөн. Ә кемдер шул уҡты һатыр өсөн! Ханбала уйға ҡалды. Эйе, ҡабат-ҡабат атһын өсөн уны һатыусыһы ла булырға тейеш.
Һуғыш – фажиғә. Хатта ситтән күҙәткәндә лә уға күнегеүе ҡыйын. Күҙгә йәш эркелгән саҡтар булмай түгел, була. Ләкин заманында уның үҙен берәү ҙә йәлләмәне. Шулай булғас, хужаһыҙ тороп ҡалған уҡ-янды һатып ебәреү, был мәхшәр менән сағыштырғанда, сүп кенә…
Бер мәл уғланы атаһын зыңҡытырҙай һорау бирҙе:
– Батырҙар: “Еребеҙ, халҡыбыҙ, телебеҙ!” – тип һөрән һалып утҡа инәләр. Ул шундай көслө доғамы ни, атай?
– Болғанышта кем нимә теләй, шуны һөрәнләй. Йә, илбаҡ ҡушҡанды әйтәләр. Ә бына һиңә берәү ҙә баш түгел, берәү ҙә һине юҡ-бар һүҙҙәр ҡысҡырырға мәжбүр итә алмай, шуға ҡыуан!
Отҡор балаҡайы ошо хәлдәрҙе белеп-аңлап, быуын нығытты. Ханбала улын сыныҡтырҙы, төрлө хәлдәрҙә юғалып ҡалмаҫҡа, һалҡын ҡанлы булырға һәм берәүҙе лә йәлләмәҫкә өйрәтте. Улар берәүгә лә дуҫ та, дошман да түгел. Ике яҡ алыша икән – был уларҙың ихтыяры. Кемеһелер ошо алышта еңелә икән, был уларҙың яҙмышы. Ата менән ул береһенең дә эштәренә ҡыҫылманы. Ханбала Аҡбалаһына үҙ атаһы уға биреп еткермәгән нәмәләрҙе еткерә алды, һәйбәт атай булды. Хәҙер ул үҙе оло йәштә, тимәк, ниндәйҙер һығымталар яһай ала.
Зирәк Аҡбала бер ерҙә лә юғалып ҡалмаясаҡ, үҙен яҡлай аласаҡ. Кешеләрҙән ҡырҙараҡ йәшәү, тәбиғәт менән берлек, күсмә тормош уны һаҡҡолаҡ та, ослогүҙ ҙә яһаны. Ватандарын яҡлап данланған шәп һуғышсыларҙан да йылғыр, тәүәккәл һәм хәйләкәр ине, сөнки ул һеләүһендәр менән ярышып үҫте. Айыу-бүреләр менән айҡашты. Шоңҡар сөйҙө. Ағасҡа, ергә ҡолаҡ ҡуйып, кемдәр килә, улар күпме, ҡасан килеп етәсәген әйтә, хатта ҡасан яу ҡубырын, кемгә кем ҡаршы сабырын да белә. Ата үҙенең улы өсөн ғорур. Тимәк, үҙе менән дә.
***
Көндәр һыуытҡан мәлдәрҙә Ҡорған тигән бер ерҙә оҙағыраҡҡа туҡтарға тура килде. Ҡорған-убаларҙың күплеге был тирәлә борон-борондан алыштарҙың йыш булып торғанын һөйләй. Тимәк, үҙ эшен белгән әҙәм өсөн ер аҫтында ла, ер өҫтөндә лә табыш етерлек! Шулай ҙа Ханбала ҡорғандар өсөн тотҡарланманы, ә бисәһенең сырхап китеүе тышаулап ҡуйҙы уны был ергә. Өйәнәге үтмәйенсә, ҡатынын ҡуҙғатырға ярамағанын яҡшы аңлай. Йәһәт кенә улын тирә-йүнде байҡаштырырға ебәрҙе, үҙе ҡыуышта сирле бисәһе янында ҡалды.
Улар туҡтаған ерҙән алыҫ түгел ҙур йәйләү йәйрәп ята. Бисәһенең сирен баҫырҙай дарыу табып бирмәҫтәрме? Ханбала бит тотош йәйләүҙе һатып алырлыҡ хазинаға эйә! Йәйләүҙе һатып алыр, ә дауаны һатып ала алырмы? Бармы ундай дарыу? Аҡбала ҡайтып төшөү менән шунда барып килергә кәрәк. Тормошоноң бөтөн ауырлыҡтарын сабыр күтәрешкән бисәкәйе өсөн бер нәмә лә йәл түгел.
Ҡайҙалыр эт өргәне ишетелде. Ат тояҡтары тыпырланы. Ҡолағы ҡарп итеп ҡалған Ханбала ҡыуыштан атылып килеп сыҡты. Саҡырылмаған ҡунаҡтар иң шәп аттарҙа елдереп килеп етте. Алдағы алпамыш кәүҙәле ир, ғәскәр етәксеһе, янындағы берәүгә нимәлер тип өндәште. Бына түрәнең уңҡулы, атынан төшөп, Ханбала янына килде.
– Кем булаһығыҙ? Ҡайҙан килдегеҙ?
– Бик алыҫтан беҙ… Хатта үҙебеҙҙең кемлегебеҙҙе лә онотҡанбыҙ… – Ханбала ҡыуыш эсенә күрһәтте. – Бәләгә тарыныҡ, бисәм ауырый. Һушһыҙ ята.
Уңҡул башлыҡҡа аңлатты. Тегеһе баш ҡаҡты, һәм һыбайлылар ары киттеләр. Иртәгәһен ҡыуыш ҡоролған ергә йәнә бер нисә һыбайлы килде.
– Ханыбыҙ бына бағымсы ебәрҙе. Бисәңде беҙҙең йәйләүгә алып килергә ҡушты. Унда яҡшы ҡарарҙар.
– Ул хан булдымы ни?.. – тине ҡарт. – Белһә икән, уның бында туҡтап китеүе генә лә беҙҙең өсөн оло ырыҫ… Рәхмәт яуһын ханға!
– Туҡтамыш туҡтай белмәй! Ләкин яуыз бәндәләрҙе туҡтата белә!
– Кемде? – Ханбала шомланып ҡуйҙы.
– Дошманды, – тип яуап бирҙе көр тауышлы ир үҙе генә билдәле яҡҡа ҡараш ташлап алғас. – Уның менән тап булышҡан дошман ҡыйратыла.
– Ни өсөн Туҡтамыш хан беҙгә, юлсыларға, изгелек ҡыла? Беҙ бит уға бер кем дә түгел.
– Ул ысын хан! Шуға ла туҡтаған ерендә яҡшылыҡ ҡына ҡыла.
– Бынан ары ханығыҙға гел еңеү теләрбеҙ. Тик йәйләүегеҙ беҙ бараһы юлда ятмай. Бисәм күҙен асты. Бер-ике көндән икенсе яҡтарға ҡуҙғалабыҙ.
Бағымсы өгөтләмәне, дарыуҙар ҡалдырып сығып китте. Тағы ике көндән ҡатынының хәле яҡшырғандай булды. “Ғәжәп, бер алтын киҫәген дә сарыф итмәнем. Бушлай! Тик, был тирәнән йәһәтерәк тайырға кәрәк! Белеп булмай, көн торошо үҙгәреүсән. Әҙәмдәр кәйефе бигерәк тә…”
Ә көндәр һыуыта төштө. Аҡбала әйләнеп килеү менән йәшерелгән ҡорал-монаятты һатырҙар ҙа, йылы яҡҡа юл алырҙар. Ханбала үҙҙәренә изгелек иткән Туҡтамыш кешеләренә арзанға ла бирә ала. Һатыулашыу ҡайҙа! Киреһенсә, ҡыуанып бирәсәк. Ә был тирәлә оҙаҡламай алыштар буласаҡ: көҙгө бол, муллыҡ өсөн тартҡылашыу мәле етеп килә.
Һиҙемләүе дөрөҫкә сыҡты. Аҡбала ҡайтып һөйләгәндәрҙән шул асыҡланды: улар ике ҙур илдең сигенә килеп урынлашҡандар икән. Күптән дошманлыҡ иткән, бер-береһе менән ярышҡан ҡәүемдәр. Улар икеһе лә һуғыша белә. Үҙҙәренең эргә-тирәһендәге вағыраҡ ырыу-араларҙы буйһондороп бөткәндәр. Хәҙер бер-береһенә теш ҡайрап йәшәйҙәр. Яйлы мәле етеү менән бер-береһенә йәбешәсәктәр. Ярай ҡыуышты йәтеш урынға ҡорғандар, берәү ҙә һиҙҙермәйенсә генә килеп баҫа алмай.
Ханбала таң һарыһында һиҫкәнеп тороп ултырҙы, улын уятты. Башын бер ҡағыуы булды, Аҡбала аңлап та алды, тимәк, был тарафҡа – Туҡтамыш йәйләүенә, баҫҡынсылар яҡынлаша. Туҡтамыштың күпселек халҡы ҡышлаҡҡа күсенде. Бында көтөүселәр генә ҡалды, тиерлек. Ә мал-тыуар ишле. Ҡоҙғондар ҙур ҡалъя төшөрөн һиҙемләй. Ҡарт тамағын ҡырҙы. Алыш ҡаты буласаҡ. Йәйләү ҙә көл-күмергә әйләнер. Хәйер, быныһында Ханбаланың ҡыҫылышы юҡ. Ҡорал эйәләре ауасаҡ. Шул мәлде көтә ул. Ҡоралдары киләһе яуҙар өсөн кәрәк.
Ҡайҙалыр тау башында ут яҡтылар – ярҙам һораған хәбәр шулай ебәрелә. Йәйләүҙекеләр уяу икән, тине ҡарт. Тимәк, баҫҡынсыларҙың шым ғына баҫып алыу ниәте юҡҡа сыҡты.
Ҡырға баҡты, һәм ауыҙы асылып китте. Ай-бу-у-у-у-й, ҡалай күп баҫҡынсылар! Ҡара яу! Ер аҡтарып киләләр! Йәйләү яғынан да һай-һайлашҡан тауыштар ишетелде, һыбайлылар атылды. Тик бер нәмә шикһеҙ, теше-тырнағы менән ҡораллы дошман ғәскәре уларҙың бөтөнөһөн бер һелтәүҙә һепереп үтәсәк! Уҡтар ҡара болот булып яуҙы. Аттар кешнәште, эттәр олоно. Ҡоралдар ялт-йолт итте, зыңланы. Саң-туҙан, ғәрәсәт ҡупты. Бындай мәхшәрҙе күптән күрмәгән ҡарт хайран булып ҡарап торҙо. Һай, йәйләүҙекеләр! Ҡандай батырҙар! Бер-бер артлы ауҙы улар. Тиң түгел ине көстәр!
Улар өҫтөнә бихисап уҡ яуҙырҙы дошмандары. Бихисап. Уҡ ямғыры. Ҡарт төкөрөгөн йотто. Ысын һуғышсыларҙың уҡ-яны, ҡалъяны, торҡаһы ҡыйбат тора. Улар үҙҙәренә тейешлеһен йыйып өлгөрәсәктәр. Уны кемгә “оҙатырҙар” – еңелгән яҡтың ҡалдыҡ-боҫтоғонамы, әллә еңгән яҡҡамы? Хәйер, ҡартҡа барыбер. Бөтәһе лә кемдең ни саҡлы түләүе менән бәйле. “Мине кемдәрҙер ватанһыҙ ҡалдырҙы. Ләкин ҡол да итә алманы. Йәнемде буйһондора алманылар. Мин күптән үҙ юлым менән барам. Үҙемдең битарафлығым менән һеҙҙе күптән еңгәнмен. Һеҙҙең дөрөҫлөккә мин төкөрҙөм. Һеҙ һайлаған юлға ла…”
Йәйләүҙекеләр кәмене. Улар араһында һынмаҫ, бөгөлмәҫ бер тау ҡалды. Туҡтамыш ине ул. Ханбала уның ысын һуғышсы икәнен үҙ күҙҙәре менән күрҙе. Ҡаршы ташланған дошмандарын ҡылысы аш үткәреп кенә торҙо алпамыш. Эргәһендәгеләр һирәгәйә барҙы. Ул иле өсөн ҡалҡан булып баҫҡайны. Һайманын уҡ тишеп үтә алмай, ә ҡылысы!.. Йәшен уғы шикелле телә! Бик ҡыйбатлылыр ҡоралы! Бындай ҡылыслы ханды үлем алмаҫ һымаҡ. Шуға ла дошманы уны бәреп-йығып үтә алмай. Ләкин улар һаман яҡынлаша бирә. Эйәрләнгән атын йыҡтылар. Ул ҡылысын күтәреп тороп баҫты. Шул саҡта йәйләү яғынан әсе һөрән һалып бер һыбайлы алыш майҙанына уҡталды. Әсе тауышы. Малай ғына бит әле! Нишләп күрәләтә үлемгә ҡаршы саба! Баланың тауышы Туҡтамышҡа көс биргәндәй булды. Ул ажарланып алға ташланды. Дошман сигенде. “Балаһы! Улы!.. Йән киҫәге! Атаһын яҡлап үлергә килә! Туҡтамыш тыйған булғандыр ҙа, ләкин тыңламай килә мәхшәргә...”
Шул саҡ Ханбала үҙ улының күҙҙәрендә битарафлыҡ түгел, үкенесме, йәлләүме күрҙе. Аҡбаланың янды ныҡ итеп ҡыҫып тотҡанын аңғарҙы, хатта сикә тамырҙары бүртеп сыҡҡайны. Ханбала улына яман итеп ҡарап алды: “Беҙҙең ҡыҫылышыбыҙ юҡ, беҙгә барыбер!” Аҡбаланың йөҙө ҡараңғыланды. Ҡарт һағайҙы. Ҡара яу үтеп киткәс, тиҙ генә улъя йыйырға ла, был тирәнән алыҫҡараҡ тайыу хәйерле!
Һәр заман үҙ батырын тыуҙыра һәм үлтерә. Тәңре Туҡтамыштың ҡайҙа, ҡасан, ни саҡлы алышта булырын, күпме дошманын тураҡларын яҙмышына яҙып ҡуйғандыр. Әле күпме дошманын күҙ алдында әжәл ҡосағына оҙатты. Яҙмыш бетеүендә үҙенең дә ҡайҙа ауыры билгеләп ҡуйылғандыр …
Хәҙер Аҡбала улының йөҙө тып-тыныс. Уның ярһыуы үткәнен аңлаған ҡарт та иркен һуланы.
Икәүгә, ике яугирға, меңләгән уҡ атылды. Һәм ҡаҙалды. Ҡосаҡлашып, тубыҡланып төштөләр. Бала, ысынлап та, йәл ине. Ул яралы батырҙы, атаһын, ҡурсырға тип, ҡылыс айҡаны. Батыр булып үҫер ине… Хәҙер дошмандары, уларҙы тапап, ары китер. Шул ваҡытлы һиллек мәлендә Ханбала улы менән яу яланында үҙ эштәрен атҡарып өлгөрөргә тейештәр.
Ҡапыл көслө һөрәнләү яңғыраны. Атаҡ-атаҡ, дошмандар кире сигенә башланы түгелме?! Йәйләүҙе һаҡлаусыларға ярҙам килә. Тик һуңлаңҡырап. Ташҡын урғылды. Шаҡтай хәлһеҙләнгән баҫҡынсыларҙы сигендереп, ҡыуып китте был ташҡын. Иң уңайлы мәлде көткән Ханбала улы менән яу үткән ергә атылды.
Үлектәргә баҫа-баҫа, ул алпамыш йығылған яҡҡа ашыҡты. Ай-һай ҙа, шәп хандың ҡылысы! Туҡтамыштың даны былай ҙа алыҫтарға таралғандыр. Ошонда, күҙ алдында булып үткән хәлдәрҙе бәйән итә-итә алпамыштың дан ҡоралы менән сауҙалашырға була. Уның хаҡы ғәйәт ҙур! Үлгәндәргә инде бер нәмә лә кәрәкмәй. Туҡтамышҡа Ватаны кәрәк ине. Теләге тормошҡа ашты. Ватанында мәңгегә ҡаласаҡ. Тупраҡ булып. Уны ватаны бер ҡайҙа ла ебәрмәне. Үтескә түләнә…
Яҡыная биргәс, ҡарттың аҙымдары әкренәйҙе. Йығылмай икән дә баһа ысын батырҙар! Туҡтамыш ҡашына сығып баҫҡан ҡарт шаҡ ҡатты. Батыр ҡылысҡа таянған. Ҡылыс осо – ерҙә. Терәк-таяныс булып ҡаҙалған да, Туҡтамыштың тыуған тупрағы менән тоташҡан. Ҡылысҡа тотоноп, хан, гүйә, тәхеттә ултыра. Үлгәс тә иленә ҡалҡан булып ултыра… Күкрәгенә ҡаҙалған уҡты һанап бөтөрлөк түгел. Себен дә былай һырый алмаҫ ине…
Тереләрҙән дә терерәк була икән һәләк булғандар…
Ә балаҡайы атаның тубығына башын һалған. Ҡарт Аҡбала улының күҙендә йәш ялтлағанын күрҙе. Үлгән баланы йәлләнеме икән? Нимәлер тип әйтергә кәрәк.
– Харап итте үҙен бала, йә, нимә өсөн…
– Атай өсөн. Ә ата – Ватан өсөн, атай!
– Ниндәй Ватан? – тине ҡарт уҫал тауыш менән.
Шул саҡ атаһы тубығында башын һалған баланың торҡаһы төшөп китте, һәм ергә оҙон толом һуҙылып ятты. Ҡыҙ бала! Ҡарт артҡа тайшанғанын һиҙмәй ҙә ҡалды. Улъя йыйыу ҡайғыһы бөткән Аҡбала икенсе яҡҡа атланы.
Улының йомшаҡлығына йәне көйгән ҡарт хан ҡылысын эләктереп ҡалырға тырышты. Уның хаҡы үтә лә юғары! Ҡыйбатлы ҡорал! Хәҙер уға Ханбала хужа буласаҡ! Ханбала иңкәйҙе. Һәм шул килеш ҡатып ҡалды. Һеңгәҙәне. Быуынһыҙ булды. Ҡулы һәлберәне. Тыны ҡыҫылды. Бите тартышты. Ирене дерелдәне.
Эйе, уның күҙ алдында, ус аяһы алыҫлыҡта – батырҙан батырға ғына аманат итеп бирелгән изге ҡорал – атаһының булат ҡылысы ҡояш нурында ялтлай ине! Ниндәй юлдар, ниндәй яуҙар аша был яҡтарға килеп етте икән һуң был дәһшәтле ҡорал? Бер нәмә асыҡ: тамғалы булат ҡылыс һәр саҡ батырҙар ҡулында булған. Үҙ атаһының ҡылысын матҡып тотҡан алпамышҡа ҡарап шаҡ ҡатты Ханбала. Шунан һиҫкәнеп, үҙенең ҡулдарына баҡты, усын яҙҙы һәм усына текләгән килеш ултыра бирҙе.
Шунан көс-хәл менән тороп баҫты. Тәнтерәкләп ары атланы.
Алпамышты, һәләк булғандарҙы йыйып ерләр өсөн ул арала ырыуҙаштары ла килеп етте. Артабан нимә булғандыр, ҡарт күрмәне. Ул бер нәмә тураһында ла уйламаны, барҙы ла барҙы, барҙы ла барҙы…
Ҡорал тулы яу яланынан тәү мәртәбә буш ҡул менән сыҡты ул.
Ҡайтып ингәндә лә ҡалтырауы баҫылмағайны.
– Хәҙер һин ауырый башланың шикелле, ҡартым…
Ханбала әкрен генә баш сайҡаны.
– Өшөйһөң. Ҡана, бөркәндерәйем, – тине бисәһе.
Ҡарт “юҡ” тип баш сайҡаны.
– Әйт, нимә булды, атаһы?
– Мине атай ҡото ҡаршы алды.
– Ат- атай… ҡайҙа?!.
– Беләһең бит ҡайҙа…
– Нисек “атай ҡото”? Унда Туҡтамыштың кешеләре, тинең түгелме ни?
– О-о-о, туҡтатты дошманын Туҡтамыш… Сөнки ҡылыс уның ҡулында ине! Атайымдың булат ҡылысы!
– Әле ул ҡайҙа?..
– Туҡтамыш ханмы? Тәхеттә. Тәхеттә үлде. Атай ҡылысы уға, ханға, йығылырға рөхсәт итмәне!
– Ҡайҙа ҡылыс, тием? – Бисәһе уны ишетмәй тип уйланымы, ҡысҡыра биреберәк һораны. – Алдыңмы?
Ҡарт йәнә баш сайҡаны.
– Нишләп!?.
Ҡарттың тауышы ғыжлабыраҡ сыҡты:
– Хаҡым юҡ уға ҡағылырға!
– Атайымдыҡы, тинең бит.
– Ул ватанды һаҡлай торған ҡорал…
– Тыныслан. Эс әле ошо сәйҙе.
Үләнле сәйҙе йотҡан Ханбала башын бисәһенең тубығына һалды, күҙҙәрен йомдо.
– Атайҙың ҡото һатылмай… Минең исемем генә Ханбала, ә ысын хан балаһы атаһы янында ятып ҡалды…
– Һин иҫәнһең, ҡартым. Миңә шул еткән.
– Ә минең ҡылысты ҡосаҡлап илағым килде. Булдыра алманым…
Уларҙың һөйләшкәнен тыш яҡтан тыңлап торған Аҡбала, атаһы ҡаты йоҡоға талғансы, ҡыуыш эсенә инмәне.

Дауамы бар.