Сабит Фазлыев. БӨРСӘ (хикәйә).

– Һи-и-и, мындай весың менəн... Үлəкһə... – Сибəр табип ҡыҙ алдында баҫып торған тəбəнəк буйлы ҡаҡлас егеткə йөҙөн сирып ҡараны. Буласаҡ һалдат əллə арыҡ кəүҙəһенəн оялды, əллə эске кейеменəн тартынды, ҡыҙарып, итһеҙ нəҙек ҡулдарын артына йəшереп, килешһеҙ тапанды. Табипты егеттең уй-кисерештəре ҡыҙыҡһындырмай ине, бер саҡырылышта ғына уның ҡулынан йөҙлəгəн призывник үтə, шуға йəнһеҙ əйберҙе тикшергəндəй ҡыланды. Сибектең ауыртҡан еренə баҫҡанын һиҙмəне сибəркəй, бөксəйеп тағы ла бəлəкəсəйгəн бисараны əптəн юҡҡа сығарып ҡуйҙы:

– Рəсəй армияһы һиндəйҙəр менəн көслө инде, хи-хи-хи... Өҫтəл артындағы ҡаты ҡышта күтəртə яҙып, ҡара тупраҡҡа тояҡ терəгəн һыйыр һымаҡ ябыҡ ҡатын ҡыҙыҡһынып оҙон муйынын һуҙҙы. Ул егеттең ауырлыҡ-оҙонлоғон теркəгəн ыңғайы һонтор кəүҙəһе менəн бергə күнəк элерлек осло яуырындарын һерелдəтеп хихылданы ла, ихласлап мыҫҡыллауға ҡушылды:

– Ошондай ил һаҡсыларына ышанып... Йоҡлағанда яҫтыҡ аҫтына балта һалып ятмағанда..!

– Ишегеңде йөҙ ҡат йоҙаҡҡа биклəп, тиген! – Кəртинкə ҡыҙ “үлəкһə”гə сəнсеп ҡарап, күҙҙəрен йомдорғансы сəпəне. Эх, белһəлəр икəн егеттең эсендə ниҙəр ҡайнағанын. Бармаҡ башындай əпəйгə тилмергəн ас əҙəмдəй күҙҙəрен мөлдөрəтеп баҡты ул мыҫҡыллаусыларға. Ниндəй генə һүҙ булһа ла күтəрергə əҙер егет күңеле, яҙмышын алдында торғандар хəл итə бит. “Алһалар ғына ярар ине, алһалар ғына ярар ине”, – тип дөп-дөп типте йөрəге. Бүлмəлə һалҡынса булһа ла, тиргə батты ҡаҡса кəүҙəһе, маңлайында ҡалҡҡан бөрсөк-бөрсөгө тəҙрəнəн төшкəн һүрəн яҡтылыҡҡа йылтыраны, борсолоуҙан эсе борорға тотонмаһынмы. Һөйлəп бирергə теле генə əйлəнмəй. Шуны ла аңламағастары: илһөйəр кешегə Тыуған ил алдындағы бурысын үтəү мөһим дə һуң. Борон-борондан ир ҡоралға ынтылған, мылтыҡтан атып, дары төтөнөн еҫкəп, үҙен ысын ир-егет итеп тойоу елкендерə һəр көслө затты. Үҫмер саҡта барыһының да шөрлəгəне – ут-һыу кисеүҙəн мəхрүм ҡалып, ғүмерлеккə ауылдаштары, бигерəк тə ҡыҙҙар алдында хурлыҡҡа төшөү. Хəүеф яҡынлағанын һиҙеп, егет баҙаны, ғəргə тейеүҙе ишетмəҫкə телəп, сытырлатып күҙҙəрен йомдо ла, муйынын эскə тартты... Унынсыны алдынғылар рəтендə тамамлаһа ла, күп кенə тиҫтерҙəре ише мəктəптəн һуң училищеға уҡырға инде Ғəлим. Атаһына оҡшап, тракторсы булыу хыялы. Бəлəкəйҙəн тимер-томор араһында буталып тимер ене ҡағылғайны егеткə, баҫыу техникаһы күңел түрен билəне. Училищенан һуң артабанғы хыялдары күп ауыл малайыныҡы һымаҡ ябай: армия, колхоз, кəлəш алыу, өй һалыу, донъя ишəйтеү. Əммə көтмəгəндə йəшəү графигы боҙолдо егеттең. Алдан ҡоролған тормош кəмəһе һəүетемсə генə ағым ыңғайына аҡҡанда, осло төпһəгə элəгеп түңкəрелгəндəй булды. Əрмегə саҡырылыу ваҡыты яҙын ине, олонан табын ҡороп, туғандары иҫəн-һау əйлəнеп ҡайтыуын телəп ҡалғайны, ауырлығың етмəй, тип Өфөнəн бороп ҡайтарҙылар. Ғəрлеге ни тора, бөтə ауыл менəн оҙатҡайнылар бит, ғəм алдында үҙен ысын ил һаҡсыһы итеп тойғайны. Етмəһə: “Ғəлим, беҙ һиңə ышанабыҙ, атай-олатайҙар йөҙөнə ҡыҙыллыҡ килтермə”, – тип барыһы ла уға өмөт менəн баҡҡандай ине. Их, ни битең менəн кире ҡайтаһың! Автобустан төшкəс, əрəмəлеккə сумып кис еткерҙе Ғəлим, тауыҡ күҙе бəйлəнгəс, ҡаса-боҫа һаңғырау тыҡрыҡтарҙан өйөнə тартты. Беренсе көндə, ояһына төшөп ҡасҡан йомрандай, ишектəн башын да сығарманы, йомошона хатта асмалы тəҙрə аша барыр булды. Иртəгəһен бала саҡтан оҡшатып, əле күҙ һалып йөрөгəн күрше ҡыҙы Гөлсирə, ҡойма аша “һалдатты” шəйлəп, уйламаҫтан үпкəлəтте: “Хеҙмəтең үтте лəме ни?” Ғəлим яуапҡа ауыҙын асҡансы, сылтырап көлөп өйөнə йомолдо оҙон сəс. Ах, мəсхəрə-ə-ə, күрше ауыл егеттəре менəн танауға танау килгəндə тас маңлайға элəккəн йоҙроҡтан яман ине быныһы. Туғыҙҙы тамамлаған эскерһеҙ ҡыҙҙың ябай хəбəре шулай шаңҡытыр тип башына ла килмəгəйне. Ныҡ кəмһенде шул мəл, етерлек туҡланһа ла, йоҡмаған тəнен ҡапшап, көҙгөлəге сағылышына теклəп оҙаҡ торҙо, аҙаҡ мендəргə ҡапланып көнө буйы ятты. Ҡолағында күрше гүзəленең һүҙҙəре яңғырап тик торҙо, йөрəге янды егеттең, йəне үртəлде. Хəрби кейемдəге бəхетле тиҫтерҙəрен күҙ алдына килтереп, тағы бөтөрөндө, байтаҡ ҡына ваҡыт хистəрен йүгəнлəй алмай аҙаплады. Бер көн кипкəн балыҡтай еҙнəһе лə, шаяртып, утҡа кəрəсин өҫтəне: “Көймə бушҡа, ҡəйнеш, һəйбəт əтəс һимеҙ булмай ул...” Өс йыл əрме һурпаһын һемергəн атаһы ҡара янып, танауын төшөргəн кинйəһен тынысландырҙы: “Егетмен тигəн кеше юҡ-барға бирешеп барамы шул, ана, ҡатыҡ-иттəн өҙөлмə, күберəк хəрəкəт ит. Ярты йылдан, бармайым, тиһəң дə алып китерҙəр”. Ағалары йомарлап тимер бөгөрлөк шул, йылға буйында үрə ҡатҡан һомғол тирəктəр шикелле. Ғəлим үтə кəтмəндəй ҙə түгел, ваҡыты еткəс, шулар һымаҡ һуҙылыр, тип уйлайҙыр. Мөғжизə тыуһа икəн дə, əкиəттəге һымаҡ, ай үҫəһен көн үҫеп. Əсəһе лə һиҙгер, улының кем тип йəн атыуын белə йөрөй, шуға һалпы яғына һалам ҡыҫтырҙы: “Төҫ тиһəң – төҫөң, буй тиһəң, буйың бар, улым, мына, Алла бирһə, əрмеңə лə алырҙар. Ике йылдан тағы ла килбəтлерəк булып ҡайтып төшһəң, артыңдан ҡыҙҙар үҙҙəре йүгерер”. Шулай тип өмөт сатҡылары ҡабыҙып əүрəтə лə, тəмле-тəмле аштар бешереп һыйларға тырыша ғəзизен. Ауылда көҙгə саҡырыласаҡ ике синыфташы ла хəленə инеп тупһа тапаны. Улар ҙа мəктəптə: “Күркə елгə һимерə, һин дə һарай башына менеп ҡунаҡлап ҡара, бəлки күҙгə ташланырлыҡ көрəйерһең”, – тип аҙ үсеклəмəгəйне, əле ҡайғыһын уртаҡлашып, өлкəндəрсə кəңəш-төңəш ҡорҙолар. Ҡартатаһы, мəлен тура килтереп, əҙме-күпме асҡыс тапты ейəненең күңел һандығына. “Ҡалайтаһың, улым, хоҙай кəүҙə бирмəгəс”, – тип яраһына тоҙ һибеп торҙо ла, һүҙен дауам итте: ”Һинең булмышың шул. Беҙҙең халыҡта матур бер мəҡəл бар: ҡарама белəккə, ҡара йөрəккə. Ана, урам буйлап əҙмəүерҙəй ир-ат, араҡынан алйып, ҡайҙа барып төртөлөргə белмəй йөрөй, уларҙың илгə файҙаһы ла? Кəүҙəлəме эш, аҡыл кəрəк, аҡыл...” Яҙғы ташҡындан һуң үҙ ярҙарына ҡайтҡан йылғалай, яйлап тынысланды Ғəлим. Кешенəн күпме генə ситлəшмəһен, уны гараж тирəһе магниттай үҙенə тартты, ике ай тирəһе сыбыртҡы шартлатып, һыҙғырынып йөрөнө лə, ҡан даулаған һөнəренə күсте, бригадир ярҙамында етемһерəп ултырған тракторҙы йүнəтеп алды. Ауылда механизатор йыл əйлəнəһенə бушамай. Баҫыуҙарҙа уңыштан һуң һалам эҫкерттəре баш ҡалҡытҡас, ер һөрөү башланды. Егет халыҡ араһында мəж килеп өйрəнгəйне лə, бер көндө əсе теллеһе, эшкинмəгəнлегенə төрттөрөп, иҫке яраһын ҡайтанан яңыртты. А-а-ах, ниңə генə шулай бəғерһеҙ икəн ауылдаштары, ниндəй ғəйебе бар һуң уның? Һаҡһыҙ ҡыланып, яңы балалыҡтан сығып, үҙаллы тормошҡа аяҡ баҫа башлаған үҫмерҙең рухын йығыу бит! Быяланы бер ваттыңмы, йəбештереп ҡара?! Уйланып, үҙен ҡайҙа ҡуйырға белмəне Ғəлим, тағы йомоҡланды. Өндəшмəй баш баҫып тир түкте, йыш ҡына ваҡыт иҫəбен юғалтты, ҡайһы саҡ бригаданы аптыратып, ҡараңғы төшкəнсе гектарҙарҙы иңлəне. Лайыҡлы маҡтауҙарына ла ҡолаҡ һалманы егет, трактор ҡарышлауыҡтарының шатырлауы ғына иғтибарын ала, ə уйҙарында ул ҡайҙалыр алы-ы-ҫта, сик буйында, автомат аҫып сит яҡты күҙəтə, дошмандар һөжүм иткəндə батырҙарса ҡаршы тора, ҡамауҙа ҡалһа, Ватаны өсөн ғүмерен дə бирергə əҙер. Шулай хыял диңгеҙендə йөҙөп, күңеле күтəрелə бер аҙ, тик əлеге тауыҡ кеткелдəр хəле иҫенə төшөү менəн тəрəн көрһөнөп ҡуя. Кистəрен клубҡа аяғы тартманы Ғəлимдең, йəштəргə күренһə, күҙ астырмай көлөрҙəр һымаҡ, эштəн ҡайтып əйлəнгəнендə генə күрше ихатаны байҡаны. Ҡыҙҙың ҡашына барып өндəшергə оялды егет, нимə тип һүҙ ҡатһын, яратам, тик эйəреп йөрөй алмайым, тиһенме? “Кит, бешмəгəн”, – тип ысҡындырһа, йығыл да үл. Өйҙə йоҡлап ятһа клубтан Гөлсирəне кемдеңдер оҙатыуы ла мөмкин бит əле, башҡаларға ла оҡшауы бар ундай матурҡайҙың, шуны уйлап йөрəге ҡыҫыла. Бер төн хатта ҡойма артына боҫоп, уйындан ҡайтҡандарын көттө, янында иптəш ҡыҙҙарынан башҡа егетелкенсəкте абайламағас, ҡыуанғаны-ы-ы! Көндөҙ ымһындырғыс һынды бер күреп ҡалһа, тағы ла дəртлəнеп тотондо эшенə, тамағына аш барҙы, əсəһе ҡыҫтырып ебəргəн тəм-томдоң валсығын да ҡалдырмай йыпырып ҡуя. Ашханала бешерелгəн төшкө бутҡаны ла с и т к ə э т м ə н е б ө т м ө р т р а к т о р с ы, ө ҫ т ə п, б а ҡ с а й ə ш елс ə һ е м е н ə н т у ҡла нды. Ю ҡ, б улм а һ а б улм а й и к ə н, а ш а ғ а н ы елг ə о с а əллə, к ө ҙ г ө алды н а б а р ы п б а ҫ ы у м е н ə н к ə й ефе ю ғ ала, й о ҡ а к ə ү ҙ ə һ е н т и к ш е р е п, ҡабырғаларын һанап эсе боша. “Шауҡал малды аны артынан сыҡҡансы ашатһаң да шалдырлап торған һөйəктə ҡала”, – ти торғайны атаһы, мандымаған һыйырҙы əрлəп. Ғəлим, бəлки көҙгө алдайҙыр, тип төпкө бүлмəлəгеһенə яҡынлап мускулдарын ҡатыра, ə яуырындан түбəн ҡаҙ йомортҡаһылай төйөр киреһенсə сыбыҡтай ҡулдарын йəмһеҙлəй. Уфтанып, үҙен баштан-аяҡ күҙҙəн үткəрə, йөҙө əртистəрҙекелəй матур, килешле былай, э-э-эх, кəүҙəһе шул, кəүҙəһе-е-е! ...Ғəлим, үткəндəрҙе хəтерлəп, яҙмышы менəн уйнаусыларҙы күҙəтте. “Алһалар ғына ярар ине, – тип мейеһен сүкене бер үк уй. – Күрһəтер инем ауылдаштарға негоденды...” – Килолай йыйған хəстрүш, – тип зитына тейҙе “һонтор”, ҡағыҙҙарын шыптырлатып, көтмəгəндə əллə призывникты йəллəне, йылмайып, йомшаҡ өҫтəне: – Əйҙə, килограмм өҫтəп, берəй командаға яҙайым да, повар булып булһа ла йөрөп ҡайтыр. Сибəркəй, ҡыйғас ҡаштарын матур төйөп, баш ҡағып йөплəне. Шул мəлдə йөҙө яҡтырған Ғəлим ҡарамаҡҡа йəмһеҙ ҡатынды ҡосаҡлап үпкеһе килде. “Ауыҙыңа бал да май”, – тип мейеһенəн атаһының һүҙҙəре ҡыйылып үтте, һалынып төшкəн яуырындары ҡалҡынып, ҡаҡ күкрəге кирелде. Хəрби состав ал-ял белмəй Алыҫ Көнсығышҡа ашыҡты. Станцияларҙа “һатып алыусы” офицерҙар “байлыҡтарын” эйəртеп төшə барҙы. Тəғəйенлəнгəн хəрби гарнизонға еткəнсе теүəл бер аҙна үтте. Ғəлимдəрҙе тайга эсендə урынлашҡан танк батальонының казармаларына тараттылар. Гарнизон Ҡытай сигенəн алыҫ түгел йəйелгəн, тəүлек əйлəнəһенə хəрби əҙерлектə көн итə, шул тарафтан көтөлгəн һөжүмгə ҡорос ҡалҡан икəн. Тəүге көндəн үк əрме тормошо тəүлек əйлəнəһен ялмап алды. Сəғəт алтынан “подъем”, ялһыҙ илле минут йүгереү, политуҡыуҙар, көндөң икенсе яртыһында танк төҙөлөшөн өйрəнеү, киске аштан һуң өҫ- башыңды тəртипкə килтереү, күҙ йомоп асҡансы үткəн төн. Бер- береһенə һыу тамсыһылай оҡшаған ялтыр башлы йəш һалдаттар, һарыҡ көтөүе кеүек, ҡайҙа ҡыуалар – шунда йүгерҙе. Көтмəгəндə инде повар булырға килешкəн Ғəлимгə водитель-механик итеп танытма тотторҙолар. И-и-и, һалдат бер башҡа үҫтеме ни, шатлығы эс е н ə һ ы й м а н ы, ы с ы н т а н к и с т б ула с а ҡ б и т ул! Т и к б а т аль о нды т улы - ла нды р а с а ҡ я ң ы к ө с т ə р м е н ə н т а н ы ш ҡ а нда, һ алда т т а р а р т ы н а н Өфө г ə е б ə р елг ə н офи ц е р ғ а к о м а нди р ҙ а н ҡ ə ҙ и м г е элə к т е. И ң а р т т а б а ҫ ы п т о р ғ а н Ғ ə л и мде а б а йла ғ а с т а у ҫла п т а й п олк о в н и к ҡ ул а ҫ т ы нда ғ ы ғ а е к е р ҙ е: – Был бөрсəнəн йүнле р ə г е н т а п м а н ы ң м ы ? Офи ц е р а п т ы р а ғ а нда й, б е р с ə к о м а нди р ы н а, б е р с ə Ғ əли м г ə ҡ а р а п алды ла, а ңла й ы ш һ ы ҙ а ҡла нды: – Иптəш полковник, һуң, тр а к т о р ғ а т а н ы ҡлы ғ ы б а р, т əжр и б ə т у пла н ы м, т и, к ə ү ҙ ə һ е лə й ə т е ш к е н ə, лю к т а н и р к е н ү т е рле к... Былайырағын көтмəгəйне хəрби хеҙмəткə ынтылған еге т, т а ғ ы н и м əле р һ ө йлə нде п олк о в н и к, и ш е т м ə н е, ҡ ола ғ ы т о н о п, б а ш ы ш а ула н ы, б о р с олд о: “ Ҡ у ш а м а т й ə б е ш т е р е п ҡ у й ҙ ы б ыл м и ң ə...” И р т ə г ə һ е н ə б ө т ə к а з а р м а у ғ а “ Б ө р с ə ” т и п к е н ə ө ндə ш ə и н е. Х а т т а к и с к е т и к ш е р е ү в а ҡ ы т ы нда в з в од к о м а нди р ы у р ы н б а ҫ а р ы, əллə ю р а м ал “ к у р с а н т Б ө р с ə ” т и п ы с ҡ ы нды р ҙ ы, г е ү к иле п к өлө ш ө ү а ҫ т ы нда т ө ҙ ə т е р г ə а ш ы ҡ т ы. Б а ҡ һ а ң, к о м а нди р ҙ а р ы офи ц е р ҙ а р ғ а ла ҡ у ш а м а т т а ғ ы п б ө т к ə н, й ы ш ҡ ы н а фа м или яла р ы н “ о н о т а ” и к ə н. “ Х ужа н и ндə й – ғ а илə һ е лə ш у нда й ” – ҡ ы ҙ ы ҡ, а т а һ ы н ы ң һ ү ҙ ҙ ə р е и ҫ е н ə т ө ш ə лə т о р а, əллə а ҙ ы м һ а й ы н о с р а ғ а н алй о т л о ҡ т о м ə ҡ əлдə р м е н ə н б а ҫ ы р ғ а т ы р ы ш а м ы ? Б о й о р о ҡ т о ҡ а б ул и т к ə ндə н һ у ң ҡ а й ҙ а к иле п элə к к ə ндə р е н т ө ш ө ндө й ə ш һ алда т т а р, “дедо вщи н а ” н ы ң о я һ ы и н е б ы нда. Я ҡла у эҙлə ү т у р а һ ы нда у йла м а ла, һ алда т т а р а р а һ ы нда ғ ы ш у нда й м ө ғ ə м əлə к о м с о с т а в т а р афы н а н ө н һ ө ҙ г е н ə х у пла н а и н е. Батальондың үҙ иерархияһы: яңы килгəндəр – духтар, ярты йыл хеҙмəт иткəндəр – йəштəр, йыл тултырғандар – черпактар, йыл ярымлыҡтары ҡарттар тип атала икəн. Аҫтағылар өҫтəге һəр баҫ- ҡысҡа буйһона. Командирҙарға “ҡартлыҡ” ҡулай, уставтан тыш аралашыуҙар тəртип өсөн кəрəк, имеш. Сəйнəүҙəренсə, комбаттың Мəскəүҙə əшнəһеме, сыбыҡ осо туғанымы юғары даирəлəрҙə етəкселек итə, шуға уның башбаштаҡлығына бер ниндəй ҙə кəртə юҡ. Рота старшинаһы прапорщик Дьяков төрлө ярыш үткəрергə ярата. Бер көндө өсөнсө взводты Ленин бүлмəһенə йыйып автоматты һүтеп ҡорорға, йəштəрҙең һəлəтен тикшерергə булды. Ғəлим НВП дəрес- тəрендə ҡорал менəн эш итергə ныҡ таҫылланғайны, взводтың ғəжəплəнеү ауазы аҫтында егерме һигеҙ секундта өлгөрҙө. Китте бəхəс, тегенеһе былай түгел, быныһы дөрөҫ булманы, ҡоралды əйлəндерҙелəр, етешһеҙлек эҙлəп шауланы бүлмə. Ҡабатлап күрһəтте йəш һалдат, аһ иттелəр, уҙырға маташтылар, əммə береһе лə у ғ а е т к е р ə алм а н ы. Ш у нда с т а р ш и н а т ылс ы млы һ ү ҙ ҙ ə р е н е т к е р ҙ е: – Нимə, ҡарттар, танауығыҙҙы һөрттөмө һөтимəр? Отбойҙан һуң аңлаттылар прапорщик һүҙҙəренең мəғəнəһен, “ҡарттар” бəҙрəфкə саҡырып, уратып алды. – Йə, салага, беҙҙе старшина алдында хурларға булдыңмы? – Айыуҙайы ҡапыл ҡырыйҙан бөйөрөнə сөйҙө. Ғəлим, тубыҡтан бөгөлөп, таш иҙəнгə ялпашҡанын һиҙмəй ҙə ҡалды. Икенсеһе араларына уҡталды. – Үлтерəһең бит, Серега. Былай ҙа ҡойолоп төшөргə тора. – Артабан да шəп булып ҡыланһаң, инвалид булып ҡайтып китəһең! – тип ыҫылданы Сергей. Ғəлим карауатына саҡ етеп йығылды. Өс көн ҡан һейеп йөрөнө, əммə берəүгə лə һиҙҙермəне. Санчасҡа ла барманы, төндəрҙе һыҙланып үткəрҙе. Шул ваҡиғанан һуң бик ғəжəплəнде егет, командирҙарына сəйерһенеп ҡараны: “Тырышып, өлгөлө хеҙмəт иткəн һалдатты маҡтарға тейештəр ҙə баһа”. Лəкин бер нəмəгə ҡарамай үҙен күрһəтергə булды, барыһынан өҫтөн булырға ҡыртышты. Сафта атлау əҙерлегендə лə һынатманы ул, шаҡылдата баҫып, һəр аҙымын теүəл башҡарҙы, уңыш шауҡымынан танауҙы өҫкə сөйгəйне лə, асыулы ҡараштарҙан шөрлəп, аяҡ осона теклəне. «Калаш»тан атҡанда ла пуляларҙы сəптең ҡап уртаһына һеңдергəйне, мəргəнлеге өсөн төндə түлəргə тура килəсəген иҫлəп, күҙ йəшереп, иренен ҡымтыны. Ауыл малайы бит ул, тракторҙың һəр шөрөбөн тотоп ҡараған кеше, ҡаланыҡылар алдында өҫтөнлөгө бар. Техниканың төрлөһө менəн идара итеп шымарған кешегə нимə инде, ҡырҡ тонналы танкты уйынсыҡтай өйрөлтөп, оҫта маневрҙар яһап хеҙмəттəштəрен көнлəштерһə лə, инструкторҙар күрмəмешкə һалышты. Люкты асып төшкəн саҡта “ҡарттар”ҙың ҡара болот ҡаплаған йөҙҙəрен шəйлəп, ул еңеү ярһыуынан тиҙ һыуына ине. Шундай көндəрҙең береһендə Өфөнəн сиккə тиклем станцияларҙы һанаған хеҙмəттəштəре Ғəлимгə ризаһыҙлыҡ белдерҙе. Бында “һөтимəр”ҙəр өсөн яҙылмаған закон хөкөм һөрə: берəү өсөн башҡалар яуап бирə, башҡалар өсөн берəү яуап тота. “Нимə осо- наһың, итек башындай кəүҙəң менəн шəп булып ҡыланаһың, һинең өсөн беҙгə элəгə?” – тип ирен турһайтты тегелəр. “Ҡулығыҙҙан килһə, һеҙ ҙə маташығыҙ”, – тип ҡаршы теллəште. “Ҡуй əле, кəпəренмə, турникта тоҡ һымаҡ аҫылынып торғаныңды оноттоңмо?” – тигəстəре, у йла н а т ө ш т ө. Ту р н и к т а к ү т ə р еле ү – ы ҙ а, у нды к ү т ə р елһ ə ң, у н б и ш к ə е т к е р е ү б у р ы с ы ҡ у й ыла, а р т а б а н һ о р а у а р т а, с е ржа н т т а р ҙ ы ң ҡ а й ы ш а й ылда р ы к ү п т ə р ҙ е ң о с а и т т ə р е н к ү г ə р т т е г е н ə. Ы р а т а алм а н ы Ғ əли м т у р н и к т а, б ала с а ҡ т а н ш у н ы я р а т м а н ы. Ə т е г елə р г ə - ə - ə, б и р ҙ е х о ҙ а й, ү слə ш əлə р, а р ҡ а һ ы н я нды р ғ а н а й ыл эҙ ҙ ə р е о ҙ а ҡ һ ы ҙла й и н е. Офицерҙарҙың хуплауы аҫтында “дух”тар иң ауыр эштəргə егелде. Көн аша ашханаға нарядҡа баҫыу, төнө буйы картуф əрсеү, казарма иҙəнен һабын менəн йыуыу, часть билəмəһен таҙартыу – барыһына ла й ə ш һ алда т т а р т ү ҙ ҙ е. К ө ндө ҙ т а н к т а р б о к с ы нда “ ҡ а р т т а р ” т ө рлө с ə к ə м и т ҡ о р һ а, к и с т ə р е н й о ҡ о б үлм ə һ е ндə т а м а ш ала р да у а м и т т е. Күмəк хахылдауҙар аҫтында “духтар” “вождение” үтə, йəғни карауат аҫтынан шыуышып йөрөй, иҙəн уртаһында ултырғысҡа баҫып ҡатмарлы физик күнекмəлəр үтəй. Иң ҡаныҡҡандары – Ғəлим, уға де г ə н ə к т ə й й ə б е ш т елə р. Э й е, эй е, х а с т а к а р т у флы ҡ с и т е ндə ү ҫ к ə н де г ə н ə к, б ала ҡ ҡ а б е р ҡ а ҙ алһ а, ы с ҡ ы н м а й. Ҡ а й ҙ а ғ ы н а п ə й ҙ ə б улм а һ ы н у н ы ҡ ы ҙ ыл с е п р ə к к ə ү с е к к ə н ү г е ҙ ҙ ə й ҡ а р ш ы алала р. Офицерҙарға тиклем егетте үҙһенмəй. Батальон командиры менəн осрашҡандарында устав ҡушҡанса честь бирһə, полковник Ковалев яуапҡа телəмəй генə козерогына ҡағыла, янынан ытырғанып үт- кəндəй. Ҡайҙан уға шундай ҡараш? Шулай шөкəтһеҙ булып күренəме икəн ни? Һалдат аңламай, аптырағандан өҫ-башын тикшерə, һуң, таҙа ла йөрөй, кейеме үтеклəнгəн, кирза итеге көҙгөлəй ялтырай. Төндəрен арыуына ҡарамаҫтан, уйланып керпек тə ҡаҡмай, əйлəнеп- тулғана, һорауҙарына яуап эҙлəй. Ауылы иҫенə төшə. Һарайҙарында бер ҡыш кəзə сирлəне, эсе китеп, хəле мөшкөллəнде. Төрлөсə һауыҡтырып ҡаранылар – файҙаһыҙ. Хəлһеҙлəнгəн хайуанды иптəштəре дөп-дөп һөҙə, меҫкенең йыш тəгəрəй, ҡалҡына алмай ята. Əмəлһеҙҙəн ситлəтелгəн кəзə мөйөшкə барып һыйына, кəртə буйлап тəнтерəклəп ҡаса, тегелəре уны эҙəрлеклəй, ҡыуалап етеп ураҡтай мөгөҙҙəре менəн тағы дөмбəҫлəйҙəр. Көн дə шулай дауам итте, ауырыу кəзə аяҡ һуҙмайынса ҡуйманы иптəштəре. “Мин дə шул бахыр кəзəгə оҡшағанмын да баһа. Ярай, малдың аҡылы юҡ, ə былар əҙəми зат– кешелек сифаттарына эйə йəндəр. Ниндəй генə булһам да, бит уларҙың хəрби иптəше, танк экипажының бер ағзаһы, хəрби антҡа тоғромон, хатта күптəргə үрнəк булырлыҡмын”, – тип ғəжəплəнə һалдат. Уйлана торғас, Ғəлим һорауҙарына яуап тапҡандай булды. Килгəн көндө үк комбат үҙе ауылдағы кəзə хəленə ҡуйҙы уны, ҡушамат йəбештереп, башҡа һалдаттар алдында кəмһетте, файҙаһыҙ бөрсəгə тиңлəне. Етмəһə, батальонда сит кеше икəненə ишараланы. Башҡаларға етə ҡалды, пол ковниктың һүҙҙəрен тиҙ элəктереп алдылар. Хəҙер барыһы ла уға, “Эй, Бөрсə,”– тип кенə бойора. Эш буйҙа шул, ҡартатаһы үҙенсə бөгөп ҡуйһа ла, бөтə бəлə шунда. Политуҡыуҙар ваҡытында йəнəш һалдаттың яҙғанына күҙ һалды, ə унда-а-а, хəрефтəре сатай-ботай, ыл ғый хата. Бер ҙə уға, наҙанһың, фəлəн-фəсмəтəн, тип бəйлəнгəндəрен күргəне юҡ, аптыраҡ! Эх, былай итеп күҙ алдына килтермəгəйне бит ул армияны, бандиттар ояһымы ни? Аҙым һайын мыҫҡыллауҙар, кəмһетеүҙəр, йəберлəүҙəр – ахыры бармы? Күҙҙəренə йəштəр төйөлə Ғəлимдең, үҙен йəллəй, көсһөҙлөгөнəн нəҙек бармаҡтары карауаттың һыуыҡ тимерен ҡыҫа. Икһеҙ-сикһеҙ дала уртаһында үҫкəн яңғыҙ ағастай тойҙо үҙен. Таяныр кешеһе лə юҡ бит уның, ҡурсалаусы яҡындары бик алыҫта, бындағы хəлдəрҙе улар белмəй, сөнки хаттарында һалдат тыныс хеҙмəтен һүрəтлəй. Командир-атай ҙа яҡлашмай һалдат-улын, илен, халҡын һаҡлаусыны ҡыйырһыттыра. Күкрəгендə утлы шар булып асыу ҡайнаны Ғəлимдең. Тамағына тығылған төйөрҙө саҡ йотоп, əшəке донъянан ҡасҡандай, одеалына бөркəнде. Күҙҙəрен йомоп, тыуған ауылы буйлап гиҙҙе. Туғандарын ныҡ һағынды ул. Сəй артында ата-əсəһе уны йəллəп уфтаналыр əле, һағынып, көн һанайҙарҙыр, йə булмаһа бала саҡ шуҡлыҡтарын иҫкə алала р ҙ ы р. “ Ə Г өлс и р ə ? Г өлс и р ə... Ҡ ы ҙ у н ы у йла й м ы и к ə н ? Б е р г е н ə к ү р ə һ е и н е, əллə х а т я ҙ ы п һ алы р ғ а и нде. Й ы р т ы п т а шла һ а ? Ю ҡ, йыртмаҫ, яҙайым, бəлки көтəлер. Яуап яҙып, фотоһын да һалһа, минəн бəхетле кеше булмаясаҡ,” – тип уйлап йөрəкһенə егет. Күр- шелəрен, унан көлгəн ауылдаштарын да һағынды Ғəлим, бындағы йүнһеҙ əҙəмдəрҙəн кəмһетелгəс, ауылдаштары бер туғандай булып тойолдо. Башҡаса осонмаҫҡа һүҙ бирҙе үҙенə. Көндəр артынан көндəр үтте. Батальон элеккесə үҙ ҡаҙанында ҡайнаны. Буранлы ҡыш үтеп, ер ҡарҙан əрселə башлағас, периметр буйлап һуҙылған танк бокстарын шар асып ҡуйҙылар. Яҙғы ҡояштың йылы, наҙлы нурҙарына бар тəбиғəт ҡыуана. Тайга тултырып ҡоштар сутылдаша, ағастар йоҡонан уянғандай, талғын елгə шыбырлаша, тиртергə тулышҡан бөрө еҫе бокс эсенə таралды. Йəкшəмбе булыуға ҡарамаҫтан, йəш һалдаттар танктар янында эш менəн мəшғүл, “гражданка”ға яҡынлаған бер нисə “дембель” тəғəйенлəнгəн урында тəмəке көйрəтə, “ҡарттар”, «Һалдат йоҡлай – хеҙмəт бара» тигəн əйтемгə тоғро – бокстың ҡояшҡа ҡыҙған ҡыйығына ятып, əүен баҙарында гиҙə. Капитан Двинянин дежур бүлмəлə взвод командиры урынбаҫары, сержант Зуев менəн тəмəке борҡота-борҡота нарда уйнай. Төлкөгə оҡшаған ерəн Зуев – хəйлəкəр, капитанды ҡыҙыҡтырып, беренсе партияларҙа еңелеп тора ла, артабан тəмлəп кенə үсен ала, бөтə алдашыу оҫталығын һалып, бер-бер артлы еңеүҙəргə өлгəшеп, ҡəнəғəтлек кисерə. Сираттағы уңышһыҙлыҡтан һуң Двинянин ҡыҙара-бүртенə “Дежурный по части” тип яҙылған ҡул бəйлəмен йолҡоп тигəндəй һыпырҙы ла, кителен сисеп ташланы. Сержанттың еңелсə көлөмһөрəүе аҫтында ишекле-түрле йөрөп алды, асыуы ташты, дəғүəсеһен һуғып осорорҙай булып, өҫтəлгə яҡынлашты. Зуев, бəлəһенəн баш-аяҡ, тороп тəҙрəгə табан сигенде, ике ботлоҡ герҙəрҙе уйынсыҡтай уйнатҡан капитандан шөрлəй ине. – Иптəш капитан, иптəш капитан, бөгөн тикшереү булырға тейеш тə, оноттоғоҙмо? – Ҡотолоу юлын тапҡанға ҡыуанған сержанттың ауыҙы ҡолағына етте. Инде суҡмарҙай йоҙроҡтарын Зуевтың һипкелле танауына килтергəн Двинянин маңлайына көрəктəй усын шапылдатты: – Ысынлап та, замполит еҫкəнə торған көн... Инəңде... Ну был буйҙаҡ Негрҙың теңкəгə тейгəне... Подполковник Сорокин Африка иле Танзанияла инструктор булып хеҙмəт иткəн. Союзға ҡайтарылғас, танкка бер ниндəй ҡағылышы булмаһа ла, сəйəсəт буйынса урынбаҫар итеп ошо төпкөлгə ебəрелгəн. Экватор ҡояшына янған быштыҡ Сорокин штабҡа аяҡ баҫҡас та, полковник Ковалев, һайыҫҡандай ҡара-аҡ тиһəм, негрҙай сөм ҡара был, тип һүҙ ҡатҡан, тиҙəр. “Негр” ҡушаматы отставкаға сығып ҡотолғансы талпандай йəбеште подполковникка. Һə р й ə к ш ə м б е ғ а и л ə һ е ҙ з а м п оли т т ы ң к ө т м ə г ə ндə и н е п с ы ғ ы у ғ ə ҙ ə т е н б а р ы һ ы ла б елə, у й ы н ҡ о м а р ы н а б и р еле п, б ыл х а ҡ т а б ө т ө нлə й о н о т ҡ а н к а п и т а н. Д е ж у р б үлм əлə г е т ə р т и п һ е ҙле к т е к ү ҙ ҙ ə н ү т к ə р е п ул к и ҫ к е н б о й о р ҙ о: – Дневальныйҙ ы с а ҡ ы р, т ə м ə к е т ө п с ө к т ə р е н һ е п е р е п т ү к һ е н... Ҡыҫҡаһы, бер минуттан бүлмə замполит пелəше һымаҡ ялтырап торһон! Марш! Сержант Зуев «дежурка»нан башын сығарып тана мөңрəгəндəй һөрəнлəне:

– Бөрсə-ə-ə! Йүгер бынд-а-а-а! Ғəлим үҙəк ҡапҡала дневальный булып тора ине, ишеткəс тə ашыҡты. К и р з ала р ы н а сфальт ҡ а т а ҡ ылда т ы п й ү г е р ə - а тла й к иле п и н г ə н һ алда т ҡ а к а п и т а н к ү ҙ ҙ ə р е н а ҡ а й т ы п ажғ ы р ҙ ы: – Бөрсəлəй ҡыймылда! Замполит килгəндə ҡа п ҡ а т ө б ө ң б у ш б улһ а, – ү ҙ е ң я у а п б и р ə һ е ң! Ғəлим, ҡыҙыҡ т а и нде б ыла р, и к е г ə б үле н е р г ə т е й е ш м е н м е и к ə н н и, тип уйланып, мөйөштəге һоҫҡо-һеперткегə үрелде. Һеперə башлағас, тəҙрə тимеренə ҡыҫтырылған йомарлам ҡағыҙҙы шəйлəп алырға турайҙы һəм ҡото осто. – Иптəш капитан, бокс яна! Танктар! – Ул ҡаушауҙан ҡалтырап, һоҫҡоһон даңғырлатып төшөрөп ебəрҙе. Һалда т т ы э т е п т ə ҙ р ə г ə ҡ а пла н ғ а н Д в и н я н и н ш ул с е к у ндт т а ҡ ы р а ғ а й т а у ы ш м е н ə н һ ө р ə н һ алды: – Тревога-а-а! Зуев, пожар к а ғ а ш ылт ы р а т! Ҡ а р а у ылда н б а ш ҡ а б а р ли ч н ы й С о с т а в, я н ғ ы нды һ ү нде р е г ə! Капитан Двинянин ырғанла п б а р ы п е т е ү г ə ҡ у й ы ҡ а р а т ө т ө н б о к с и ш е г е н ə н у р ғ ылып, һ а у а ғ а к ү т ə р елг ə й н е. П а н и к а ғ а б и р елг ə н һ алда т т а р эс к ə и н е р г ə ҡ ы й м а й э р к еле ш ə, б е р н и с ə ү һ е б у ш о г н е т у ш и т ель т о т о п алғ а н.

– Нимə яна?! Танк?! – Бығ а ы ш а н ы р ғ а т елə м ə г ə н к а п и т а н б е р т ө п к ə ы н т ылды, б е р т ы ш ҡ а с ы ҡ т ы, б у т алс ы ҡ һ ө йлə нде. – К е м я нды р ҙ ы ?! Ах, яна бит, яна! Огнетушитель ҡулландығыҙмы, йүнһеҙҙəр! Килтерегеҙ огнетушителде!

– Иптəш капитан, аңғармай ҙа ҡалдыҡ, ялҡын танк эсенəн сығып ҡапыл ялмап алды... Огнетушителдəр ярҙам итмəне... Яҡынларға һуң инде... Боекомплект туп-тулы! Хəҙер шартлай! – Сержанттарҙың береһе асырғанып ыуаланды. Ҡаушаған һалдаттар ни ҡылырға белмəй бокс буйлап йүгереште. – Шартлай! – Ах! Хəҙер шартлай! – Ҡалайтабыҙ, егеттəр!? Капитан Двинянин, асыуынан үҙе шартларҙай булып, ҡарлыҡҡан тауыш менəн үкерҙе: – Зуе-е-ев! Зуе-е-ев! Ҡайҙа янғын машинаһы?! Янғын машинаһы ҡайҙа, тим?! Ахылдап, сержант Зуев килеп етте. – Иптəш капитан, машинаның аккумуляторы ултырған, тоҡанмай! Бөттө. Егерме километр алыҫлыҡта ятҡан ҡалалағы янғын часына шылтыратыуҙан фəтүə юҡ, өлгөрмəйəсəктəр. Бер танк шартлаһа, сиратлап башҡалары ла күккə осасаҡ. Капитандың башына бер төплө фекер килмəй, ул юғалып ҡалды. Ҡурҡыуҙан шыбыр тиргə батҡан Двинянин, ҡалтыраған аяҡтарын көскə тыңлатып бер-ике аҙым яһаны ла, телен саҡ əйлəндереп, һалдаттарға бойорҙо:

– Бөтəгеҙ ҙə ышыҡҡа! Бокстан ситкə ҡасығыҙ! Кемуҙарҙан дөбөрлəшеп, эстакадалар яғына йүгерештелəр. Ҡалын бетон артына һуҙылып төшкəн капитан илаулап, янындағы һалдаттарға екерҙе: – Ни эшлəнегеҙ һеҙ, алйоттар? Тоҡанғас та һүндереп өлгөрөргə булғандыр инде шуны! Һə м ҡ а п ыл х əлде ң е тдиле г е н а ңла п, алды нда ғ ы үлə нде у сла п й олҡ о п о л о н о: – О-о-ох, баш т ы а ш а н ы ғ ы ҙ б и т, й олҡ о ш т а р! Т р и б у н ал б и т б ыл, т р и б у н ал! Т ө р м əлə с е р е т ə һ е г е ҙ м и н е! Б ыла й ҙ а ш ө р е б ə р г ə н һ алда т т а р ҙ ы ҡ у р ҡ ы т ы п, ул а ҡ ы р ы п е б ə р ҙ е:

– А-а-а-а! А-а-а-а!

Ваҡыт үткəн һайын төтөн ҡуйырҙы ғына. Инде нимə эшлəргə? Ҡа р а п т о р о у ғ а ҡ е ү ə тле б а т аль о н к ө с һ ө ҙ г ə ə йлə нде лə ҡ у й ҙ ы, о й о ш т о р о р офи ц е р ҙ а ила п я т а. Б и с а р а һ алда т т а р ғ а х əлде ң ҡ о т о с ҡ о с а ҙ а ғ ы н к ө т ө п, ҡ ул ҡ а у ш ы р ы р ғ а ҡ алды. Ҡапыл ҡурҡыныс күренеш б е р ə ү ҙ ə у йла м а ғ а н т ө ҫ алды. Б ө т ə б а т аль о н х ə р ə к ə т һ е ҙ я т ҡ а н а р ала б о р о л о ш т а н т ə ү ҙ ə к е ш е к үлə г ə һ е п ə й ҙ ə б улды, а р т ы н а н й ү г е р ə - а тла ғ а н х ужа һ ы ла к ү р е нде. Ул эс т а к ада я н ы н а н ү т е п т о р ҙ о ла, б а р ы һ ы н да ш а ҡ ҡ а т ы р ы п, т у п - т у р а б о к с я ғ ы н а а т ылд ы. Һалда т т а р ҡ алҡ ы н ы ш ы п к ү р əлə т ə үле м г ə ы н т ылғ а н “ й үлə р ” г ə б а ҡ т ы. А р ы ҡ к ə ү ҙ əле һ алда т “ ə ” т и г ə н с е эс т а к ада м е н ə н б о к с а р а һ ы н ы ң я р т ы һ ы н ү т е п т ə өлг ө р ҙ ө. Т а н ы п г е үлə ш т елə р:

– Бөрсə бит! – Бөрсə?! Бушты! – Шул! Уны берəйһе менəн бутап буламы? – Бөрсə-ə-ə? Бөрсəлəнеп ни ҡылмаҡ булды? Двинянин, йəш ҡатыш тупраҡҡа буялған йөҙөн күтəреп, ҡатып ҡалды. Ағарышҡан егеттəр аҡайышып, бер-береһенə ҡарашты. Ҡапыл айныған капитан йəнəсыҡҡа ҡысҡырҙы: – Ҡайҙа-а-а! Рядовой Бөрсə, артҡа-а-а! Зəһəр уй менəн янған Ғəлим бойороҡто ишетмəне, йəнтəслимгə йүгерҙе, ыңғайына «дежурка»нан элəктергəн противогазды сумка- һынан сығарып, башына кейҙе. “Тоҡанһа ғына ярар ине, тоҡанһа ғына ярар ине.” Төтөн араһында һəрмəнеп, люкты тиҙ тапты ул. “Двигатель төтөнгə тонсоҡһа, йə сымдар ирегəн булһа, тоҡанмаясаҡ.” Бəхетенə танк уртанан яна башлап ут яртыһын ғына солғап өлгөргəйне. Шулай ҙа водитель ултырғысына сумыуы булды, арҡаһын эҫе һауа өтөп алды. Двигателдең гөрөлдəп эшлəй башлауын ул тоноҡ ишетте, противогаз эсендə һауа етмəүен тойҙо, тулҡынланыуҙан йөрəгенең дөп-дөп тибеүе ҡолағына бəрҙе. Аяҡ- ҡулдар кəрəкле рычагтарҙы өйрəнелгəнсə һəлəт хəрəкəткə килтерҙе. Ауыр танк, тертлəгəндəй, ҡапыл һикереп, урынынан ҡуҙғалды. Артынан ҡарағусҡыл төтөн һуҙған танк, юғары тиҙлектə периметр эс е н ə н с ы ғ ы п, и к е ҡ а тлы т и м е р с ы мды е р г ə һ ыла ш т ы р а т а п а т т ы ла, үкереп, ағастар араһына уҡталды. Юлына осраған ҡарағайҙарҙы уйынсыҡтай һындырып, бер аҙыраҡ барҙы ул, əммə алыҫ китə алманы, шул арала алдына тауҙай өйөлгəн ағас һыныҡтарына сөрсөлөп, шып туҡтаны. Люкты асып ергə һикергəн Ғəлим, йыуан олондарҙы урап, һелəүһендəй бер-ике ҡыуаҡ аша ырғып өлгөрҙө, көслө шартлау тайганы шаулатты. Танктың башняһы, кəүҙəһенəн айырылып, ағас бейеклек күтəрелеп торҙо ла, ағастарҙы шатырлатып, ергə тəгəрəне. Шартлау тулҡыны яҡындағы ҡарағайҙарҙы төбө-тамыры менəн йолҡоп күккə сорғоно, һынып төшкəн бер осо һалдатты бəреп йыҡты. Иҫтəн яҙған Ғəлим бокстар яғынан уға табан йəн-фарманға йүгергəн подполковник Сорокинды, капитан Двинянинды, улар артынан ашыҡҡан һалдаттарҙы күрерлек хəлдə түгел ине. Ҡала үҙəк дауаханаһының 6-сы палатаһының ишек төбөнə яҡынлағас, полковник Ковалев менəн подполковник Сорокин быяла аша карауатта ятҡан һалдатҡа теклəп оҙаҡ торҙолар. Үтеп барыусы табип туҡтап:

– Нимə кəрəк ине, иптəштəр? – тип өндəште.

– Бында минең һалдат... Хəле нисек икəн? – тип һораны полковник. – Ҡурҡырлыҡ бер ни юҡ, еңелсə арҡаһы бешкəн, мейеһе һелкенгəн, əлегə ул ҡаты йоҡлай. – Табип командирға һынамсыл ҡарап өҫтəне.

– Һалдатығыҙ йонсоған, уның гемоглобины түбəн, тураһын əйткəндə, егет астан интеккəнгə оҡшаған. Полковник Ковалев, плита иҙəнгə теклəп, ыҡ-мыҡ иткəнсе табип китеп барҙы. Сорокин һалдат ашханаһындағы тəртипһеҙлекте белмəй ине, артынан аптырап ҡарап ҡалды.

– Рядовой Бөр... Э-э-э, фамилияһы нисек əле? – Полковник палата эсенə ымлап, үҙенəн бер башҡа түбəн замполита баҡты.

– Рядовой Заһитов. – Замполит ҡулындағы ҡағыҙҙарҙы асҡыланы һəм һоҡланыуын йəшермəй тел шартлатты.

– Так точно, Заһитов. Вот, геро-о-ой! Ковалев быяла аша күҙ ташлап, ауыҙ эсенəн бурылданы: – Уйламаҫһың да... Ҡайһы яҡтан ул?

– Уралдан. Башҡорт, буғай. – Ҡыҫҡа яуапланы Сорокин. – Былай итəбеҙ... Былай итəбеҙ... – тип уйланып торҙо полковник. – Сүпте өйҙəн сығармайбыҙ. Һалдаттарҙың ҡолаҡтарына киртеп ҡуй, тикшереү килһə – лəм-мим. Танк маневрҙар ваҡытында шартланы һəм вəссəлəм! Мин берəй əмəлен табырмын. Баштан һыйпамаҫтар, əммə танышлыҡҡа таянып, оло ғауғаһыҙ ғына үткəреп ебəрергə тырышмын. Капитан Двинянинды армия сафтарынан ҡыуырға – яуаплы мəлдə юғалып ҡалған булдыҡһыҙ офицерҙар беҙгə кəрəкмəй. Ə был... Рядовой Заһитов, тиһең инде – ысынлап та батыр егет! Тик артыҡ шаштырмаҫҡа, геройлыҡҡҡа юллаһаң, ни өсөн, тип соҡсона башларҙар. Тикшереү үткəнсе аяҡ аҫтында буталмаһын – бер-ике көн карауатта аунаһын да, отпуск йүнлəгеҙ, ҡайтып əйлəнһен. Бер аҙыраҡ өндəшмəй торҙо комбат, йəнə палата эсенə ҡарап: – Шундай ҡураныс ҡына кəүҙəлə ниндəй көс йəшеренгəн, ə? Йөрəге ҙур егеттең, ысын һалдат! – тине лə, йылмайып өҫтəп ҡуйҙы. – Ут бөрсəһе... Тик уның һүҙҙəрендə тамсы ла мыҫҡыллау һиҙелмəй ине. Замполит та, пелəш башын ҡағып йөплəне, ҡуңыр йөҙөн бороп, батыр йоҡлаған карауат яғына йылы ҡарашын һирпте.