+9 °С
Болотло
Бөтә яңылыҡтар
10
Хикәйәләр Булған хәлдәр
7 Март 2023, 23:50
Мин уйнармын, һин йырларһың...
Машина тәпәш таҡта бина алдына килеп туҡтаны. Кабинала офицер ултырған икән, машина ишеген асып, Рәмзилгә төшөргә ишараланы. Автомат тоҫҡап, арттан һаҡсы һалдат эйәрҙе. Рәмзилде бер бүлмәгә индереп яптылар. Иң тәүге күҙгә ташланғаны бер нисә яралы һалдат булды. Йә күкрәге, йә ҡул-аяғы бинтланған. Рәмзилде лә дауаларға уйлайҙармы икән?
АҘАҒЫ
Эстән генә һөйләнә башланы хатта һалдат: үҙенә үҙе һорау бирә лә яуап эҙләп баш вата. Ҡайҙа китте былар? Ваҡыт үтте шулай, үҙен-үҙе игәй-игәй. Аҙығы ла, эсер һыуы ла, таблеткалары ла ҡалманы егеттең. Беләге һиҙелерлек ауырайҙы, гөптәй шеште, сыҙар әмәл юҡ, һыҙлай. Ни эшләргә инде?
Һуңғы өмөттәрен өҙөр мәлгә еткәндә, нәҡ уның өҫтөндә тапаныу барлыҡҡа килде.
– Йәнең тәнеңдәме, балаҡай?
Аһ-аһ, таныш тауыш та ул!
– Һеҙме, Юныс ағай?
– Мин инде, минән башҡа кем белһен һинең бындалығыңды? Сыҡ йәһәт!
– Атлай алмайым, аяҡ ойоған.
– Тырыш, балаҡай! Әйҙә, тиҙ генә аҙбарға!
Юныс табип уны һул беләгенән тотоп, үҙе үк елтерәтте. Бер нисә укол ҡаҙаны, дарыуҙар, шыйыҡсалар һөртөп, яңынан бинт һалды ҡулына.
– Өс көн инде бар халыҡ ауылдың теге башында ер ҡаҙый. Нығытма төҙөйҙәр боевиктарға. Береһен дә ҡайтармайҙар. Ҡаты һуғыш булыуы көтөлә. Яраланған бер нисә чечен егетен беҙгә килтереп һалдылар, шуларҙы дауаларға ҡуштылар. Өйҙән хәйлә табып ҡына сығып тайҙым яныңа. Ана һәндерәлә бесән күрәһеңме, шуның аҫтына сум. Улар тикшеререн тикшереп бөттө инде, килеп йөрөмәҫтәр башҡаса. Бер үк баш ҡалҡытаһы булма, ят боҫоп, кәрәк саҡта үҙебеҙ килербеҙ, – тип китеп барҙы һаҡалтай.
Ҡаса-боҫа ай самаһы ваҡыт ағылды. Ул арала Рәмзилдең яраһы бөтәшә башланы. Килеп ҡараған һайын, Юныс ағай ҡыуана, шулай булмай ни, эшенең һөҙөмтәһе күренеп тора лаһа!
– Йәш һөйәк үҙенекен итә инде, тиҙ бөтәшә. Былай икән, һаулыҡ ҡайта һиңә, егет. Ҡулыңдың яртыһын юғалтһаң да, сәләмәтлегең һаҡланһын!
Арҡаһынан һөйөп үк ҡуя яҡшы күңелле табип.
– Төҙәлеүен-төҙәләм дә бит, артабан нишләрмен һуң? – тип күңелһеҙләнде Рәмзил.
– Уныһы хафаға һала-һалыуын, алдан уҡ баш эймәйек әле, берәй яйы сығыр, – һаҡал һелкә Юныс ағай. – Тирә-яҡтан һалдат улдарын эҙләп килеп тә сыҡҡылайҙар, шуларҙың ҡолағына төшөрөрбөҙ.
Айсет үҙенекен тәҡрарлай:
– Хат яҙып ебәрербеҙ, уңайлы ваҡыт килеп сыҡҡас. Миндә һөйгән ҡыҙыңдың адресы бар бит.
Йөҙө төҫһөҙләнде Рәмзилдең.
– Рәмзиләгә яҙа күрмә инде, һылыу, сулаҡ кеше ниңә кәрәк уға, – тип һыҙланды, хат яҙыуға ҡырҡа ҡаршы килеп.
– Ҡуй, юҡты һөйләмә, балаҡай, уйнап һындырғанһыңмы ни һин, яу касафаты был. Аҡыллы ҡыҙ икән, ҡосағынан да ысҡындырмаҫҡа тейеш, – Зөләйхан апай үҙенең ҡарашын шулай аңлатты.
– Алдан күрәҙәләмәйек, ҡайтып китергә иртә әле, бар яҡта боевиктар бик күп йыйылған, – тип аҡыл һалды табип ағай. – Яңынан һуғыш булыр инде, йә, Раббым!
– Терелеп киләм тип иркенләмә, тентеп йөрөмәһәләр ҙә, көнөнә бер нисә тапҡыр ауылды ҡыҙырып үтә боевиктар, – Айсет һағайып ҡуйҙы шулай. – Бер кемгә бер ҡайҙа китергә рөхсәт юҡ.
Иркенлеккә сығырға иртә ине әле Рәмзилгә, һаман һәндерә башында һаламға эйәләшкән сысҡан шикелле ята бирҙе. Бигерәк изгелекле инде Айсет, көнөнә өс-дүрт мәртәбә хәл белешеп ала. Бер килгәндә һорай ҡуйҙы Рәмзил.
– Минең кейемдәрем ҡайҙа икән ул?
– Кейем тиер урыны ҡалдымы ни, киҫкеләнеп бөттө. Ҡалғанын, боевиктарҙан ҡурҡып, иҫке ҡойоға ташланым.
– Һәләк иттең, һылыуҡай, ай, һәләк иттең!
– Ниңә, кәрәк инеме ни?
– Әлбиттә. Минең һалдат булыуыма кем ышанһын хәҙер.
– Һин ниндәй һалдат, ҡулһыҙ көйөнә. Тыуған яғыңа шылыу яғын ҡарарға кәрәк һиңә. Әсәйем шулай ти.
– Документтарым бар ине бит кеҫәһендә.
– Үәт быныһын ҡарап тормағанбыҙ инде, шәп-шәп эләктерҙем дә ырғыттым бөтә кейемеңде, – тип ғәйепле һананы үҙен Айсет.
– Документһыҙ бынан аҙым да атлай алмайым, хәҙер эләктерерҙәр. Урыҫы, чечены өсөн дә мин шикле кеше.
– Улайға ҡалһа, киҫеп ташланған ҡулыңды алырһың, һаҡланым мин уны, күрһәтәйемме?
Айсет китеп юғалды, хәтһеҙ ваҡыттан яңынан килеп менде.
– Бына ул, – тип аҡ төргәкте сисә башланы, – бер ни булмаған.
Рәмзил үҙенең ҡулына аҡылын юйып ҡараны: күм-күк, бармаҡтары тырпайып ҡатҡан. Ниндәй етеҙ итеп гармун телдәренә баҫҡан бармаҡтар, әҫәрләнеп, Рәмзиләһен тәү тапҡыр ҡосаҡлаған ҡул!.. Уйнаған да, яҙған да, ҡосаҡлаған да ошо уң ҡул ине бит...
– Йәшер яңынан, – тине Рәмзил, илар сиккә етеп, – уны кемгә күрһәтәйем мин: паспорт та, хәрби билет та түгел.
– Танытма. Һинең һуғышта булған танытмаң ул, – Айсет барыбер үҙенекен туҡыны.
– Танытма, танытма... Арҡаға аҫып йөрөргәме хәҙер үҙеңде танытыу өсөн.
Айсет тә күңелһеҙләнде.
– Мин былай ғына, аптырағандан...
* * *
Көндәр тыныс түгел, бына-бына буталыш ҡубырға торғандай. Әленән-әле һауаны вертолеттар ярып үтә. Өйөрөлә-өйөрөлә лә кире осалар. Рәмзилгә сер түгел уларҙың бар тирәне байҡауҙары, разведка үткәрәләр, тимәк. Самолеттар ҙа шом һала, хәҙер-хәҙер үлемесле бомба ырғытыр төҫлө. Хәйер, артыҡ иғтибар ҙа итмәй быға Рәмзил: күнегеп бөткән был тауышҡа ул.
Бер мәл Айсет өтәләнеп килеп менде һәндерәгә.
– Бына вертолеттар ҡағыҙ яуҙырып китте, уҡып ҡара әле?
Был өндәмә ҡағыҙҙары ине. Ауылды ташлап сығырға ҡушҡандар халыҡҡа. Аңлашыла, бомбаға тотоу башланасаҡ. Бында боевиктар йыйылғанын белеп ҡалғандар.
– Нишләйһегеҙ һуң? – тине Рәмзил, ҡыҙҙың күҙенә ҡарап.
– Белмәйем. Боевиктар сыҡмаҫҡа ҡуша. Кисә кис тағы өйҙән-өйгә йөрөнөләр. Ҡайһы берәүҙәрҙе үҙҙәре менән алып киттеләр. Хазбикә апай ҙа эләкте шулар араһына. Ике ут араһындабыҙ хәҙер.
Ашығып-ашығып, ауыл хәлен һөйләне Айсет, үҙе өҙлөкһөҙ танау тартып мышҡылдай.
– Әсәйең ниндәй ҡарарға килде? Һиҙҙермәй генә китһәгеҙ, хәйерлерәк булыр, минеңсә, – тип кәңәш ҡылды һалдат.
– Һуң һин ни эшләйһең?
– Минең өсөн ҡайғыраһы түгел, үҙ яҙмышым – үҙемә.
– И-и, Хоҙай аралаһын инде берүк! – тине лә, илап, муйынына аҫылынды ҡыҙ Рәмзилдең.
– Илама, һеңлем, чечен ҡатын-ҡыҙҙары көслө рухлы ул!
– Хәҙер һеңлеме инде мин, яғымлы итеп һылыу ти инең.
– Барыбер. Икеһе лә яғымлы.
– Иҫән ҡалһаҡ, мин һиңә хат яҙырмын, Рәмзил.
– Яҙырһың, мотлаҡ. Мин һеҙҙе ҡунаҡҡа саҡырырмын, Зөләйхан, Хазбикә апайҙы ла, Юныс табипты ла. Һин эйәртеп алып килерһең, йәме, һылыуым.
Рәмзил асыҡ итеп йылмайҙы, Айсеттең дә һөйкөмлө йөҙө балҡыны.
– Донъялар тынысланғас, – тип өҫтәне һалдат, – ҡасан да бер туҡтар был ҡәһәрле һуғыш, гел дауам итмәҫ!
– Барырбыҙ ҡунаҡҡа, тыуған илеңде күрербеҙ, һөйгән ҡыҙың менән танышырбыҙ, вәғәҙәңде онотма! – тип хәйләкәр генә күҙ ҡыҫты ҡыҙ.
– Ант! Әйткән һүҙ – атҡан уҡ!
Иртәгеһен гөрһөндөләр уятты Рәмзилде. Бесәнгә күмелеп, донъяһын онотоп йоҡлаған, гонаһ шомлоғо. Ҡолаҡ ярырлыҡ шартлауға бер килке баҙап ҡалды. Бында ятыу мәғәнәһеҙлек хәҙер. Тейен етеҙлегендә һикереп торҙо, аҙбар ҡыйығының ватыҡ шиферына күҙен терәне. Бынан урамдың бер өлөшө күренә. Урамда ығы-зығы, халыҡ абына-һөрөнә йүгерешә, ҡайһы берәүҙәре әйбер йөкмәгән. Гөрҫ-гөрҫ, бомбалар, снарядтар яуа. Кәбәндәй ут өйөрмәһе күтәрелә, унан да бейегерәк саң-туҙан ҡуба. Яман шартлау ерҙе һелкетә.
Бына бер вертолет ауыл өҫтөн әйләнеп үтте, ике яҡҡа бер нисә снаряд осто, ут һыҙыҡтары ғына күренеп ҡалды. Ҡолаҡ тондорғос шартлау бәреүенән һауа тулҡындары дауыл һымаҡ уйнаны, Рәмзил йәшенеп ятҡан аҙбар ҡыйығын да һелкетте. Йыраҡ та түгел, ялҡынланып ниҙер яна башланы. Берәү, икәү... ана тегендәрәк тә ялҡын ҡабына... Урамда бөтөнләй буталыш китте. Ошо минутта Зөләйхан апай ҙа атлығып сыҡты. Артынан – Айсет. Ҡыҙ бер секундҡа ғына туҡталып, аҙбар яғына күҙ һалды, был яҡҡа һикереп, эре-эре аҙымдар яһаны.
– Рәмзил, ҡас, бәлки, иҫән ҡалырһың!.. Беҙ киттек!..
Әсә менән ҡыҙҙы күҙ менән оҙатты ул, тау буйынараҡ һыйынған арғы урамғаса.
– Эх, юҡҡа тау буйына киттеләр, боевиктар ҙа шунда йомоласаҡ бит, тимәк, бомба, снарядтар яуыуын көт тә тор, – тип үҙ алдына һөйләнде һалдат егет.
Рәмзилгә лә ҡайҙалыр олағырға, боҫорға кәрәк. Һауаны дерелдәтеп, вертолет, самолет осоштары йышайғандан-йышая. Был өйҙө лә бомба теткеләп ташламаҫ тип уйлама, күҙ асып йомғансы таштары ғына һибелер... Нишләргә? Ҡайһы яҡҡа? Анау ҙур булмаған әрәмәлеккә.
Ике-өс йөҙ метр үтеүе булды, бомба ярылыуына әйләнеп ҡараһа, үҙе йәшеренеп ятҡан аҙбар янғанын күрҙе.
Рәмзил йән-фарман әрәмәлеккә ҡарай осто. Баш осонда вертолет өйөрөлдө, ғәләмәт дәү иңкеш кеүек. Хәҙер пулеметтан тондора бит был, боҫор урын да осрамай, хәйерһеҙ. Бер ҡойроғоңа баҫһа, ҡотолоу юҡ вертолет пулеметынан, тау тишегенә сумғанда ла эләктерер.
Әрәмәлеккә барып та инде, ҡыуаҡ төбөнә ауҙы егет. Бер аҙ тын алды ла, эскәрәк үтмәксе булды. Баҡһаң, бында ла кемдәрҙер бар, шытырлатып ҡыуаҡ яралар.
Ҡайҙалыр, йыраҡ та түгел, йәш бала илай, сабый ғыналыр, ярһыуына ҡарағанда. Рәмзил кеше күрмәҫлек ҡуйы сытырлыҡ араһында урын тапты.
Иртән авиация күберәк тау тирәһен шаңғылдатты. Рәмзил, һалдат кеше ни, аңлай: боевиктарҙы эҙәрлекләйҙәр. Автоматсылар, пулеметсылар был тирәгә лә тыныслыҡ бирмәй – һыпырып ҡына тора. Ауыл янында танктар ажғыра. Шулай ҙа кисәге кеүек үк түгел, баш осонан әжәл ҡылысы ситкәрәк тайпылған һымаҡ.
Бына бер мәл автоматсы һалдаттар ошо әрәмәлекте тарай башланы. Уратып, теҙелешеп, һәр ҡыуаҡты тикшерергә тотондолар. Шунда өркөп ятҡан кешеләрҙе табалар ҙа бер урынға йыялар. Тауыштарынан да ишетә, ҡыуаҡты яра биреп ҡарап та күрә Рәмзил: былар, әлбиттә, МВД һалдаттары, халыҡҡа ярҙам итмәкселәр.
Рәмзил ятҡан ҡыуаҡҡа ла яҡынлашты бер төркөм.
– Ҡарағыҙ әйләндерел, япраҡ аҫтына ла сумырға мөмкин ул хәйләкәрҙәр, – тип һөйләнде командиры.
Ярып инделәр, берәүһе Рәмзилде күреп ҡыуанды сикһеҙ.
– Таптыҡ тағы бер мужикты!
Елкәһенән ҡармап торғоҙҙо Рәмзилде һалдат.
– Ҡаптың, егет, сыҡ өңөңдән!
Рәмзилгә тыңламай ни ҡылһын, аңларҙар, һөйләшер, кемлеген белдерер.
– Мин – Рәсәй һалдаты, – тине Рәмзил алдарына баҫҡас.
– Һин – Рәсәй һалдаты?!
Бына шарҡылдап көлә былар.
– Оҡшап тораһың шул. Йолҡош.
– Яраланып ҡалдым үткән бәрелештә.
– Яраланыуың бәхәсһеҙ, бандит. Беҙҙең тылға инеп, диверсия алып барғанһыңдыр, шунда эләккәндер ҡулың шартлауға. Ундай хәлдәр йыш була чечендар яғынан, – тип екеренә башланы офицер.
– Мин чечен түгел.
Рәмзилдең бәхәсе оҡшаманы быларға.
– Етер, телеңде сарлама, бытбылдыҡтай быт-быт килеп, кем икәнеңде хәҙер әйтеп бирерһең. Марш, ана, ауылдаштарың янына.
Рәмзилде лә халыҡ өйкөмө араһына килтереп тыҡтылар. Әлеге шул ҡатын-ҡыҙ ҙа, бала-саға, бер нисә олоғайған ир. Егет килеп баҫҡас, ҡайһылары, ҡырын ҡарап, шикләнеп, икенсе ергәрәк күсте.
Һалдаттар халыҡты, мал көтөүе шикелле ҡыуып, һуғыш үткән йүнәлешкә алып китте. Ер өҫтө аҡтарылып бөткән. Ҡайҙа баҡма – үлек кәүҙәләр ята, хәтәр барған бит һуғыш, ай-һай! Халыҡ ҡанһыраған, яртылаш өҙгөләнгән, көйрәгән ҡорбандарға ҡарай ҙа үкһей башлай. Китте шау-шыу бер мәлде: кемдәрҙер, бәлки, яҡындарын танынымы, бөтәһе бергә илай халыҡ, ҡысҡырып, ярһып. Тыйырлыҡ әмәл юҡ, һалдаттар шарт-шорт һауаға атып ҡына баҫтыра алды был буталышты.
Бынан да, тегенән дә халыҡ төркөмдәрен алып килеүҙәр күренә. Ҡайҙа ҡыуалар һуң? Рәмзил үҙен яңылыш эләктереүҙәрен кемгә, нисек аңлатыр? Былар менән һөйләшеүҙең файҙаһы юҡ, тыңларға ла теләмәйҙәр, күп тәтелдәгәндәрҙең телен тиҙ тешләтәләр.
Бер Рәмзил генә түгел, ҡайҙа алып барыуҙары башҡаларҙы ла ҡыҙыҡһындыра икән. Ҡарап тороуға олпат, үҙен бик дәрәжәле тотҡан чечен ҡарты ныҡыша башланы:
– Мин ауылдың аҡһаҡалдар ҡоро рәйесе, һорашырға, белешергә хаҡым бар: ҡайҙа ҡыуаһығыҙ беҙҙе?
Офицер ҙа йомшарҙы, бындай кешенең һорауын ҡәнәғәтләндермәй ҡалырға ярамағанын аңланы, ул халыҡ исеменән һорай.
– Һеҙҙе ҡайғыртабыҙ, хөрмәтле аҡһаҡал, КП-ла тикшереү үткәрәбеҙ ҙә ваҡытлыса йәшәү лагерына оҙатабыҙ. Ауылығыҙҙа йәшәү мөмкинлеге ҡалманы бит инде, бандиттар тынғы бирмәҫ үҙегеҙгә.
Был яуап Рәмзилдә лә йылы бер сатҡы уятты. КП-ла үҙенең кемлеген аңлата алырына өмөтләнде ул.
КП алдында туп-тулы халыҡ. Алда Рәмзилгә лә таныш йөҙ сағылып ҡалды: Айсет түгелме? Ул бит!
Айсет тә күрҙе, буғай, Рәмзилде. Халыҡ араһынан, һиҙҙермәй генә, яҡынлаша уның янына. Килеп тә етте, үкһеп тә ебәрҙе.
– Әсәйем һәләк булды... Йорттарына снаряд төшөп, Юныс табип та утта үртәлеп үлгән...
Егеттең күкрәгенә башын терәп илай Айсет.
– Үкһеҙ ҡалдым хәҙер бер үҙем, – тип бышылданы ҡыҙ.
Егет, йыуатып, уның сөм-ҡара сәстәренән һыйпай. Иренен ҡымтыған Рәмзил әйтер һүҙ таба алмай. Нимә тиһен инде, үҙе лә саҡ тыйылып тора. Күҙ алдына ҙур һаҡаллы табип, асыҡ сырайлы Зөләйхан апай килеп баҫты. Бына нисек ҡырыла бит бер ғәйепһеҙ кешеләр...
Ваҡ-ваҡ төркөмдәр менән кешеләрҙе КП аша үткәрә башланылар. Һорашалар, тентейҙәр, әйберҙәрен тикшерәләр, исемлеккә яҙалар. Ҡайһы төркөм менән үтеү мөһим түгел, шуға ла Айсет Рәмзилдән ҡалманы.
КП-ла Рәмзил үҙенең һалдат икәнен иҫбатларға тотондо. Ышанманы быға берәү ҙә. Үҙенең батальонын да әйтеп ҡарай, командирының фамилияһын да.
– Ҡайҙа һуң кейемең, документың?
Шул минутта Айсет алғараҡ сыҡты. Нисек булғанын таснатып аңлата тегеләргә.
Офицерҙың берәүһе иғтибарлыраҡ тыңланы.
– Ысынлап та, яртылаш ҡулы юҡ бит бының. Ул әйткән батальондың бик ауыр һуғыш үткәреүе лә хаҡ. Ана теге район үҙәгендә, – тип йәнәшәһендәгенә төшөндөрә.
– Ошо ҡыҙ дауаланымы ни? – тине икенсеһе, күпмелер икеләнеп.
– Әсәһе менән икәүләп үлемдән ҡурсаланы мине, Юныс исемле табип, Хазбикә тигән шәфҡәт туташы дауаланы.
Хәл уның файҙаһына ыңғайлана барыуын һиҙенеп, Рәмзил ҡыйыулана төштө, үҙенең кемлеген йәнә лә бер аңлатты.
Тиҙ генә ышандырырһың быларҙы, ныҡышыуың менән.
– Ҡайҙа ул табип менән шәфҡәт туташы, бындамы әсәһе был ҡыҙҙың? – ти һаман төпсөнөп офицер.
– Улар һәләк булды.
Үкһеп иларға тотондо Айсет.
Шул саҡ контроль пункт алдындағы төркөмдән берәү ҡысҡырып ебәрҙе, һөйләшеүҙе ишеткәндер, күрәһең.
– Ул беҙҙең ауыл ҡыҙы, Айсет исемле. Һәләк булған шул әсәһе... Зөләйхан.
Тағы аптырашта офицер.
– Был егет кем була, танышмы? – тип өндәште төркөмдәге ҡатынға.
– Уны белмәйбеҙ, күргән кеше түгел. Беҙҙең менән ҡыуаҡлыҡтан алып сыҡтылар.
Рәмзил үҙенең ҡайһы частан икәнен яңынан иҫкәртте.
– Ышанмаһағыҙ, тикшереп ҡарағыҙ, – тип тә өҫтәне.
Бышыр-бышыр кәңәшләштеләр ҙә, Айсеттең исем-фамилияһын теркәп ҡуйҙылар.
– Бар, ана, тегеләр янына, – тип ҡыҙҙың арҡаһынан этәрҙе берәүһе.
Айсет, артына ҡайырыла-ҡайырыла, алға атланы.
– Хуш бул, Рәмзил, мин хат яҙырмын әле. – Ҡыҙ туҡтап ҡул болғаны.
– Хуш, Айсет!
Кискә табан, ниндәйҙер ҡурҡыныс енәйәтсе тиерһең, эргәһенә ҡораллы һалдат ултыртып, Рәмзилде алып киттеләр.
Машина тәпәш таҡта бина алдына килеп туҡтаны. Кабинала офицер ултырған икән, машина ишеген асып, Рәмзилгә төшөргә ишараланы. Автомат тоҫҡап, арттан һаҡсы һалдат эйәрҙе. Рәмзилде бер бүлмәгә индереп яптылар. Иң тәүге күҙгә ташланғаны бер нисә яралы һалдат булды. Йә күкрәге, йә ҡул-аяғы бинтланған. Рәмзилде лә дауаларға уйлайҙармы икән?
Иртән уны икенсе бер бинаға алып барып, майор алдына баҫтырҙылар. Бик яуыз кешегә оҡшаған ҡарап тороуға: күҙҙәре тишеп бара, гел уртын сәйнәйме – яңаҡтары уйнай. Йыуан бүрәнәләй үҙе, һуҡһа, ат ҡолатырлыҡ суҡмарҙай йоҙроҡтарын төйнәгән.
Һорау алырға тотондо ул Рәмзилдән. Һәр береһен бөтмөрләп һөйләүҙе талап итә. Ул һорай, Рәмзил ҡат-ҡат яуаплай бер үк нәмәне. Ситтәрәк ултырған ябыҡ лейтенант ҡабаланып яҙа бара.
– Алдашаһың! – тип ажғырҙы майор, Рәмзил бер урында тотлоға биргәс, тауышы менән таш ярырҙай.
– Ысын һөйләйем, – тине, ҡаушап, егет, шөрләп тә ҡуйҙы хатта, һоҫһа, һөйәктәрең әллә ҡайҙа таралыр.
Майор Рәмзилдең йәшник эсендә ятыуына, кейем-документтарының юҡҡа сығыуына шикләнә ине. Әкиәт тип кенә ебәрә был.
– Дауалауҙы дауам итегеҙ барыһын да асыҡлағансы, – тип Рәмзилде алып килгән һалдатҡа тапшырҙы. Шуны ла өҫтәне, – Һаҡ ҡуйып, тегендә ябығыҙ!
Рәмзилде икенсе бер бүлмәгә индерҙеләр, тимер ишеклегә. Егет үҙенең тотҡон хәлендә икәнен аңланы.
* * *
...Ултырһа ла, ятһа ла гел уйында Рәмзиләһе. Аҡ ҡайындар араһында йөрөгән һымаҡ күрә лә тора, йырлай-йырлай бөрлөгән йыйған сағын. Мин уйнармын, һин йырларһың, тип киске уйынға саҡырғайны бит Рәмзил. Уйын ғәләмәт шәп үткәйне ул кистә. Түбәһе күккә тейгән кеүек һиҙҙе үҙен Рәмзил. Ысынлап та, ул уйнаны, ашҡынып гармун һуҙҙы; Рәмзилә, бөтә тауышты баҫып, монар уйнатҡан нурҙай, моңон тирбәтте, йылы йомшаҡ һағышҡа ураны һәр кемде. Ҡыҙ Рәмзил әйткән йыр юлдарын ҡабатланы: “Мин уйнармын, һин йырларһың, күңелең тулһа, иларһың...” Берәй нәмә һиҙенеп йырланымы ул ошо йырҙы, әйтеүе ҡыйын. Юҡтыр, ниндәй шик-шөбһә тыуһын әле ул саҡта, иң бәхетле минуттары һуҡҡан мәл ине бит. Бына хәҙер күрһә, ни тип йырлар ине икән? Күңеле тулып илап та ебәрер, ихтимал. Тик гармун уйнаусы ғына ул булмаҫ, башҡалар уйнатыр, мәңгегә һағынып һөйләргә генә ҡалды инде.
Ишек бигенең асылыуы ишетелде, Рәмзил, тертләп, аяғөҫтө баҫты, киләләр буғай.
Анау ваҡытта майорға алып барған һалдат күренде.
– Етте һиңә икмәк серетеп, еҫ аңҡытып ятырға, әйҙә.
Штабмы шунда, нимәлер, майор ултырған таныш бинаға табан әйҙәкләне һалдат. Рәмзил – алдан, ул арттан автомат тоҫҡап бара. Былай йөрөтөүҙәре тикмәгә түгелдер.
Бүлмәлә әлеге майор ҙа теге лейтенант. Ингәс, Рәмзилде урындыҡҡа ултырттылар. Яғымлыраҡ та күренде был юлы майор, нишләгән ул, әллә бер аҙ бәғере йомшара төшкәнме? Яңынан Рәмзилдең исем-фамилияһын, ҡайҙа тыуғанын, ҡасан һалдатҡа алыныуын төпсөнөргә тотондо. Яңынан һөйләргә тура килде Рәмзилгә, ҡарышып ҡара!
Майор уны иғтибар менән тыңланы, лейтенант ҡағыҙға ҡарап бармаҡ төртә барҙы. Теге ваҡытта һөйләгәнен яҙған ҡағыҙҙан дөрөҫлөгөн тикшерәлер, күрәһең. Унан шул яҙманы майор алдына һалды.
– Бөтәһе лә тап килә, дөрөҫ һөйләйһең, – тине майор.
Аҙ ғына тын ҡалып, оло кәүҙәһен өҫтәл артынан күтәрҙе лә, Рәмзил янына килде, ауыр ҡулын егеттең иңбашына һалып, үҙенә тарта бирҙе. Яралы һалдат беренсе тапҡыр күрҙе офицерҙың йылы мөғәмәләһен.
– Беҙ һинең турала тыуған яғыңдан да, бынан да белешмәләр алдыҡ. Айсет тигән ҡыҙҙы ла, Хазбикә исемле ҡатынды ла таптыҡ. Барыһы ла һин һөйләгәнсә дөрөҫләнде.
Рәмзил тыйыла алманы, үрә һикереп баҫты.
– Айсет менән Хазбикә апай иҫәнме?
– Иҫән, әлбиттә, нисек белер инек һау булмаһалар.
Майор яңынан егеттең иңбашына көрәктәй ҡулын терәп, урынына ултыртты.
– Ҡайҙалар һуң улар?
– Алыҫта түгел, Ингушетияла йәшәйҙәр ваҡытлыса. Ҡәнәғәтһеңме инде?
Рәмзил йылмайып уҡ ебәрҙе.
– Оҙаҡ интектермәйек егетте, индереп ебәр үҙен, капитан.
Капитан икенсе бүлмәнең ишеген асып, Рәмзилдең арҡаһынан этәрҙе.
Эскә табан аҙым баҫыуы булды, шаҡ ҡатты Рәмзил, хатта теленән яҙҙы: ҡаршыһында – атаһы менән Рәмзилә! Улар ҙа ҡуҙғалмай, был да, аяҡтары ергә йәбешкән тиерһең. Күпмелер секундтан, атаһы улына ташланды. Көрәшкә әҙерләнгәндәй, өйөрөлөп-өйөрөлөп ҡосаҡлашалар. Атаһы бер һүҙҙе ҡабатлай:
– Әй, улым, улым!..
Рәмзилә лә ымһынып баҫҡан, Фәнзил ағайҙың ҡуйынынан ысҡынғанын көтә. Атаһы менән улы, ниһайәт, ҡосаҡлашып күңелдәре булды. Шунда уҡ Рәмзиләнең ҡосағы йәйелде. Уңайһыҙланыуҙы иҫенә лә алманы Рәмзил, иҫән һәм тоҡос ҡулы менән үҙенә ҡыҫты ҡыҙҙы. Шул арала шыбырлап та алды:
– Һандуғасым минең!
– Иҫәнһең икән, Рәмзил! – Рәмзилә лә туҡтауһыҙ бер һүҙ ҡабатланы.
– Табылырыңа төңөлә лә башлағайныҡ инде, – тип атаһы ла ҡушылды.
Шатлыҡлы минуттар әллә күпмегә һуҙылыр ине лә, яңынан капитан килеп инде.
– Әйҙәгеҙ, инәйек тегендә. Һөйләшер ваҡытығыҙ күп булыр әле, – тип артынан эйәртте.
Подполковник өҫтәл артынан иҙән уртаһына уҡ сыҡты. Рәсмилектән ҡотолоп, ябай һүҙҙәр теҙҙе:
– Хәҙер улығыҙҙы алып ҡайтып китәһегеҙ инде, иптәштәре менән хушлашһын да. Бына һеҙгә документтар.
Аэродромға килгәс, Рәмзиләнең башына ҡылт итеп бер уй килеп төштө:
– Беҙгә ауылға телеграмма һуғырға кәрәк ине, Фәнзил ағай. Ҡайғыны быраҡтырып, ҡыуаныша торһондар.
– Телеграмма? Дөрөҫ әйтә һеңлекәш, кәрәк, кәрәк, – тип, капитан осоу менән идара итеү бинаһына ашыҡты.
Бер нисә минуттан әйләнеп тә килде.
– Булды. Хәбәр иттеләр ҙә инде.
– Ҡайҙан белеп килдегеҙ әй? – Күптәнән ҡыҙыҡһындырған һорауын бирҙе Рәмзил.
– Табут алырға саҡырып хәбәр бирҙеләр бит.
– Бына үҙеңде алып ҡайтып барабыҙ, үҙеңде! – тип осоноп ҡыуанды Рәмзилә.
– Унан алда “хәбәрһеҙ юғалды” тигән ҡағыҙ килгәйне.
Фәнзил ағайҙың әйткәнен Рәмзилә элеп алды:
– Башта уҡ ышанманым мин ул хәбәргә. Хатта улай яҙылмағайны.
Ҡолағы ҡарп итеп ҡалды Рәмзилдең.
– Ниндәй хат ул?
– Бер ҡыҙ яҙған, Айсет исемле. Ул һинең иҫән булыуыңды белдергән.
– Айсет хат яҙған?! Ҡайҙан яҙған ул?
– Ингушетиянан. Бына ул хат, үҙең уҡы. Рәмзилә сумкаһынан конверт килтереп сығарҙы.
Рәмзил көндөҙҙәрен урамда йөрөргә тырышып барманы. Бер-ике тапҡыр ғына Сауҡа тауҙы әйләнеп ҡайтты. Өйҙә гармунына күҙ һала ла, моңая ла ултыра. Ҡанаты һынған ҡош инде ул хәҙер, һәй, яңғыратып уйнап ебәрһәң ине лә бит гармунды!..
Бер кисте Рәмзилә килеп инде.
– Әйҙә мәҙәниәт йортона, йәштәр янында бул, исмаһам.
Ҡыҙ ҙа уның йомола барғанын һиҙенә, нисек тә күңелен күтәрергә ниәте.
– Бар, улым, ситләшмә улай, – тип атаһы ла ҡыҫтай.
Рәмзил битарафлыҡ күрһәтә.
– Унда ни эшләйем һуң?
– Беҙ концертҡа әҙерләнәбеҙ, әҙерәк кәңәштәр бирерһең.
Рәмзилә, ай-вайға ҡуймай, күндерҙе егетте.
Йәштәр тулы ине клубта, Рәмзилде уратып алдылар.
– Һин бит йырға ла оҫта, шиғыр уҡыһаң да ярай.
Берәүһе үкенеү белдерҙе:
– Ҡайҙа гармунда өҙҙөрөүҙәрең, әйтмә лә инде!..
– Миңә уңайһыҙ ҡулһыҙ көйө сәхнәгә сығып баҫыу, – тип ҡырт киҫте Рәмзил. Улай ғына ла түгел, аҙ-маҙ ҡараштырып йөрөнө лә ишеккә атланы.
– Рәмзил, Рәмзил! – Уны Рәмзиләнең тауышы туҡтатты. – Ҡайҙа ашығаһың, ҡайтма инде.
– Ҡайтам, ғәфү ит.
Нишләмәк кәрәк, Рәмзилә уны оҙата китте. Һөйләшергә һүҙҙәре берекмәй барҙы бер ара. Унан Рәмзилә ҡапыл алдына әйләнеп баҫып туҡтатты егетте.
– Һин әллә нишләгәнһең, йөрәгең һыуындымы әллә, биҙгәнһең, чечен ҡыҙын уйлайһыңдыр, – тип үпкәләргә тотондо.
– Киреһенсә, йөрәгемдә ут яна... Инвалидтың кемгә кәрәге бар хәҙер... Айсетте лә йәлләйем, үкһеҙ йәтим ҡалды бит ул...
– Ундай төшөнкөлөктө башыңдан сығар, миңә кәрәкһең һин... Элеккенән дә яҡыныраҡ күрәм, – тине лә Рәмзилә үҙе үк муйынына аҫылынды.
Ҡосаҡлашып, биттәрен-биткә терәп хәтһеҙ торҙолар тыҡрыҡ буйында. Рәмзиләнең ҡайнар тыны бәрелеүенән тәне терелә ине егеттең. Ошо һулыштан ғүмергә айырылмай йәшәһәң ине...
– Мин дә һине онота алмам, теләһәм дә... – тип бышылданы Рәмзил.
– Ниңә теләргә?.. Тағы берәй сәбәп бармы әллә?..
Ҡара һин Рәмзиләне, ниндәй ҡыйыуланып киткән – егеттең бит осонан да үбеп алды лаһа!..
Рәмзилдең күңеле үҫте, ялҡынлы хистәре урғылды. Кәрәк икән әле ул, иң мөһиме, Рәмзиләгә кәрәк! Йөрәген өйкәгән әрнеүле уйҙары әллә ҡайҙа китеп таралды. Ошондай тоғро дуҫың барҙа, ниңә башты эйергә, ул ғәйеплеме ни был хәлгә ҡалыуына. Еңеллек өҫтәлде егеткә, яҡты хистәр ҡабаттан уянды.
...Рәмзилә менән икеһе араһындағы яҡын мөнәсәбәтте ата-әсә генә түгел, ауыл халҡы белә хәҙер. Пар килгәндәр, тип кенә ебәрәләр. Фәнзил ағай ҙа, Мәрхәбә апай ҙа Рәмзиләне үҙ итеп ҡаршылай. Әле лә ҡыҙ йылмайып килеп инде. Ҡыуана ине ул бар йөрәктән Рәмзилдең һауығыуына.
– Кискә инермен, мәҙәниәт йортона барырбыҙ, – тип саҡырып та китте ҡыҙ егетен.
– Бөгөн үкме?
– Бөгөн үк. Сюрприз көтә һине.
Рәмзил, түҙемһеҙләнеп, кис еткерә алмай ыҙаланды. Ниндәй сюрприз икәнен белгеһе килде. Әллә нимә әҙерләгәндер әле Рәмзиләһе, булыр унан, хыялының сиге юҡ.
Кисләтеп, Рәмзилә йәнә ишек шаҡыны.
– Әҙерлән. Китәйек.
Рәмзил ыҫпай кейенеп, муйынына галстук та таҡҡас, бөтөнләй элекке һылыулығы ҡайтты. Сөкөрҙәшеп, баштарын бер-береһенә эйә биреп, клуб юлына атлағанын атаһы менән әсәһе, һоҡланып, тәҙрәгә ҡапланып ҡарап ҡалды.
Клубта кеше юҡ ине әле. Рәмзил аптырабыраҡ ҡалды.
– Ҡайҙа һуң сюрпризың?
– Репетиция бүлмәһендә ул, әйҙә, инәйек.
Инделәр. Рәмзилә баян күтәреп алды. Ултырғысҡа ултырҙы. Һыҙҙырып ебәрҙе бер заман баянды, моң шишмәһе урғылды, тиерһең! Рәмзил ҡымшанырға ла ҡурҡып тыңланы.
Бер көй уйнаны ҡыҙ, икенсе, өсөнсө... Уйнаны-уйнаны ла ҡапыл тынып ҡалды.
– Ҡасан өйрәндең һин, Рәмзилә?!.
– Һинең хаҡта юғалыу хәбәре килгәс тә башланым. Өйрәндем. Гармундан айырылырға тейеш түгелмен, тип уйланым. Һинең иҫтәлеккә...
– Үәт, исмаһам, сюрприз был!
– Мин уйнармын, һин йырларһың... Иҫеңдәме, Рәмзил?
– Иҫемдә. Онотола буламы һуң ундай көндәр.
– Һин йырларһың, Рәмзил, моңлоһоң бит.
– Йырлармын. Күңелем тулһа, илармын...
– Юҡ инде, уныһына рөхсәт бирелмәй. Минең менән булған саҡта тик шатлыҡ ҡына яуһын!
– Рәмзиләм минең, һандуғасым!
Был кисте клубта бер ни тартыныу кисермәне Рәмзил. Рәмзиләнең уйнауына ҡушылып, йырлап та алды. Ағылды моң, үтә оҫта йырсы уҡ булмаһа ла, яғымлы ине тауышы. Йәштәр ҙә ҡул сабып ҡаршыланы.
– Сафыбыҙҙа тағы берәү артасаҡ, – тиештеләр.
Ҡайтҡанда, Рәмзилә икенсе бер хәбәр һалды.
– Сәнғәт училищеһына ситтән тороп уҡырға инермен, ахырыһы.
– Ниңә улай?
Быныһын көтмәгәйне Рәмзил.
– Рәмзил, Рәмзил... һине ташлап китә аламмы инде мин...
* * *
Икенсе көндө лә ашығып килеп инде Рәмзилә. Кеҫәһенән конверт сығарҙы.
– Хат алдым Айсеттән. Мә, уҡы.
Рәмзил хаттан ҡыҙҙың ауылында йәшәүен белде. Рәмзилдең ҡайҙалығын һорашҡан. Рәмзиләгә төбәп, шуны ла өҫтәгән: ул һеҙҙе бик ярата, бәхетле булығыҙ!
Рәмзилдең күҙ алдына сандыр ғына ҡыҙ килеп баҫты. Уның ярҙамында бит үлем ситләтеп үтте. Аҡыллы, хуш күңелле, үҙе лә күпте кисергән алыҫтағы һылыуҡай.
– Уның беҙҙең яҡты бик күргеһе килә ине. Ҡунаҡҡа саҡырырға вәғәҙә биргәйнем, – тине Рәмзил, хат тәьҫиренән тулҡынланып.
– Шундай изгелекле ҡыҙҙы ниңә саҡырмаҫҡа, саҡырырбыҙ. Ул яҡта донъялар именләнеп бөтһөн дә, – тип Рәмзилә лә яҡынлыҡ тойғоһон белдерҙе.
Фәнзил ағай ҙа, Мәрхәбә апай ҙа фатихаларын күндерҙе.
– Туғанлыҡтың артыуы донъяға ҡот ҡундыра, – тип ҡуйҙы Фәнзил ағай, кинәйәле итеп.
Рәмзил менән Рәмзилә Айсеткә хат яҙырға ултырҙы.
1999 – 2000 йылдар.
Читайте нас:
