ЯРАТЫРҒА ЯРАМАЙ ОНОТОРҒА (хикәйә)

Сәхнәлә таныш, танһыҡ һын бейей. Партнеры янында бер ҡараһаң наҙлы, һөйкөмлө зат, бер ҡараһаң ер өҫтөнән яңы сыҡҡан вулканды хәтерләтә.

Тәүге танышҡан кисте, уның бейеү майҙансығында бейегәнен йыш хәтерләп: “Ҡырҡҡа ла етмәҫ элек әллә хыялыйға әйләнә башланым инде?! – Ошо уйҙан Таһир күҙҙәрен ыуғыслап алды. – Юҡ, ул, тап үҙе!” Ҡасандыр күҙҙәрендә бәхет, һөйөү осҡондары тоҡандыра алған, һуңынан ғүмерлек ғазабына әйләнгән һөйөнөсө менән көйөнөсө бергә өйөрөлә.

...Йылға буйындағы аҡлан. Бейеү майҙансығында тубығынан өҫтәрәк аҡ күлдәк кейгән, сәстәрен яурынына килешле генә итеп бөҙрәләтеп төшөргән бер ҡыҙ бейей. Янында күңелле музыка көйөнә бейегән тағы ла таныш түгел бер нисә йәш егет менән ҡыҙ ҙа бар. Был тирәнең йәш-елкенсәкте биш бармағылай белгән Таһирҙы ҡыҙыҡһыусанлығы еңде, етмәһә, теге “аҡ күлдәк” тә ылыҡтыра. “Аҡлан” исемле кафе хужаһына талғын музыка көйө ҡуйырға ҡушып күҙ ҡыҫты. Тегеһе, ирен ситенән генә йылмайып көйҙө алмаштырҙы: тимәк, сираттағы берәүгә ҡармаҡ һалырға маташа. Таһир кеүектәрҙең ҡыҙҙарға бер ҡарашы етә, килеп тә етәләр. Үткер ҡараш, эс-бауырыңа үтерҙәй булып йылмайыу, әллә ниндәй боҙ йөрәкте иретер.

Танышып киттеләр. Илгизәләр - бер төркөм студенттар менән буласаҡ фән кандидаттары - урындағы халыҡтың ауыҙ-тел ижадын өйрәнергә килгән икән. Мин-минлегенә барып, әллә күпме ҡыҙҙарҙы ут йотторған Таһирҙың кикереге шиңде. Ҡыҙ ситкә лә типмәй, артыҡ асылмай ҙа. Торғаны бер сер йомғағы инде. Әллә фән менән шөғөлләнеүселәр шулай сәйерерәк буламы икән, тип тә уйлап ҡуя Таһир. Уның урынында берәүгә Таһирҙай егет ҡараһа, “эһем” тиеп ауыҙына ғына ҡарап торо ине, ә бының бигүк иҫе китеп бармай.

Шулай, бер ни тиклем ҡырыҫлыҡ менән сәйерлеккә инсафлыҡ, эскерһеҙлек, ихласлыҡ бергә үрелеп урам тышын тиҙәп торған үрмә гөлдәй холоҡло ҡыҙ. Шул серлелеге албырғатты ла егетте. Тәү ҡарамаҡҡа ҡәҙимге бер ҡыҙ инде. Ҡояшта ҡарағусҡыл булып янған йөҙ, бешеп-балланып торған ҡурай еләктәрен хәтерләткән ирендәр, шуҡ ҡына ҡараш балҡытҡан ҡара-һоро күҙҙәр. Хәйер, күҙҙәренең ниндәй төҫтә булыуын хәҙер ҙә аныҡ ҡына әйтә алмай Таһир. Ундай күҙҙәрҙе хамелеон тиҙәр, шикелле, ваҡыты-ваҡыты менән үҙгәреп тора улар.

Фольклор эштәрен тамамлап, тегеләр Өфөгә юлланғас ҡына күҙҙәрендә шаян осҡондар ялтлатып, төртмәс телле теге ҡара сәсте юҡһыныуын аңланы Таһир. Көнөнә бер нисә рәт осрашып торғас, һиҙелмәгән генә. Отпускыһы бөтөүгә ваҡыт күп кенә булһа ла, өсөнсө көнөнә артынан һыпыртты. Әсәһенең: “Артыңа ут ҡапмағандыр, иртәгә юлға сығырһың,” - тиеүенә лә ҡолаҡ һалманы.

Иртән йәшәгән дөйөм ятағынан, “экспедиция эштәрен тапшыра һалырға ла ауылға ҡайтырға кәрәк” тип, уҡыу йортона юлланғанда, бер ҡосаҡ рауза гөлләмәһен тотоп ҡаршыһында торған мәжнүнен күреп “ах!” итте Илгизә.”Танһыҡ еҫеңде һағындым, сәстәрең араһында аҙашып бар донъямды онотаһым, онотолаһым килә. Әйҙә, бер нисә көн генә булһа ла ауылыңа ҡайтмай тор”, - тип инәлгән ҡараштарға буйһондо ҡыҙ.

Атта ла йөрөнөләр, кәмәлә лә йөҙҙөләр, каруселдә лә “зыр” әйләнделәр, етәкләшкән килеш тауыш-тынһыҙ ғына ҡала урамдарын да гиҙҙеләр. Бар ҡатын-ҡыҙға ла аҡса, байлығың булмаһа кәрәгең юҡ, һөйөү иҫәп-хисапҡа, һомғол кәүҙә, һылыу йөҙ ҡалын кеҫәгә бәйләнгән тип уйлап өйрәнгән егеткә ихласлыҡ, күңеле эскерһеҙлек менән һуғарылған, бар нәмәлә яҡшылыҡ күреп өйрәнгән ҡыҙ менән рәхәт, тыныс. Тәүге тапҡыр ҡатын-ҡыҙ тәнен ҡосҡанда ҡулдарына ирек бирмәне, хатта ул-был турала уйламаны ла. Бар маҡсаты -сираттағы командировкаһына барып ҡайтҡас, Илгизәнең ата-әсәһе менән танышып, ҡыҙҙың ҡулын һорау ине.

Татлы төш кеүек кенә булып күренгән көндәр һиҙелмәй ҙә үтте. Ҡыҙ аспирантурала уҡыуҙар башланғансы тыуған яғына ҡайтып китте, тегеһе эшкә - оҙон юлға йыйынды. Күп туристарҙы үҙенә ылыҡтырған Ҡара диңгеҙ буйында иң матур ҡалаларҙың береһе булған Сочиҙа йөрөһә лә, тәбиғәт матурлығын да, береһенән-береһе һылыуыраҡ ярым-шәрә йөрөгән матурҡайҙарҙың үҙенә ымһыныулы ҡараштарын да тойманы. Буш ваҡытында төрлө сауҙа үҙәктәрен гиҙеп, һөйгәненә бүләк һайланы. Кистәрен генә Илгизә менән һөйләшкәндә, йә буласаҡ кәләше менән ҡауышыу көндәрен күҙаллап хыялға бирелгәндә, күктәге йондоҙҙарҙы күҙәтте.

Бына-бына ҡайтып, кейәү егете булам тип торғанда, Илгизә менән бәйләнеш өҙөлдө. Һуңынан ҡабат-ҡабат шылтыратыуҙарҙан да, уҡыған урынына, йәшәгән еренә барып һорашыуҙарҙың да файҙаһы булманы. Илгизә кәбән өҫтөнә төшкән энәләй юҡҡа сыҡты.

Төнөн тулған айға ҡарап, бүре булып олоп күңелен бушатыр ине - әҙәм затынан. Шулай ҙа әмәле табылды: ҡайғыһын хәмер менән йыуҙы. Эш хаҡын туҙҙырып, ауыл һатыусыларынан бурысҡа алып эсә башлаған, күҙҙәре ҡоторған эттеке кеүек ҡыҙарып баҙлаған, һаҡал-мыйыҡ баҫҡан сираттағы әшнәләре янына олағырға торған улы алдына теҙләнде әсә бер көн. Әсәһенең күҙ йәшенә, ялбарыуына былай ҙа китек күңеле тулды. Сабый балалай ғәзизенең яурынына башын һалып беренсе тапҡыр үкһене.

Әллә әсәһенең һүҙен тыңланы, әллә яҙмышына күнде. Тәү ҡарамаҡҡа Илгизәгә оҡшаған ҡыҙға өйләнде. Әммә күктән яуған ҡар бөртөктәре лә бер-береһе менән тура килмәй тиҙәр бит, кешеләр ҙә төрлө-төрлө. Юҡ, ҡатынын яманламай ул, тик вайымһыҙлығы, көндәлек тормош менән генә йәшәүе ялҡыта. Ана, бөгөн дә: “Әйҙә, паркта ҡала көнөнә арналған концерт була, барайыҡ,” – тигәс, юҡ-бар сәбәп табып, өйҙә ҡалды. Үпкәләберәк яңғыҙы сығып китһә лә, хәҙер һөйөнөп ҡуйҙы. Етмәһә, кәләше һуңғы йылдарҙа апаруҡ киңәйҙе. Өйләнгәндә нескә генә билле, буйһыу ғына ине. Әсәһен күр ҙә, ҡыҙын ҡос, тигәндәре раҫтыр. Ҡәйнәһе лә умарта күсен хәтерләтә. Тағы ла бер ун-ун биш йылдан... ҡәйнәһе менән кәләшен сағыштырып ҡарай ҙа, урын-түшәкте ҙурайта башларға кәрәк, тип тә уйлап ҡуя хатта. Ә бына Илгизәне ҡырҡҡа етеп килгән өс бала әсәһе тип әйтергә тел әйләнмәҫ. Бер нисә йыл элек интернеттан эҙләп тапты. Хәйер, уңышлы ғына эшләп килгән ғалимәнең китаптарын да осратҡаны бар.

****

Бейеү тамамланыуға, тамаша янына өйөлгән халыҡты йыра-йыра, сәхнә артына китте. Был ваҡытта сәхнә кейемен алмаштырып өлгөргәйне Илгизә. Ҡараштар осрашты. Был осрашыуҙы нисә тапҡыр күҙ алдына килтереп күңелдәренә йыуаныс тапты икән улар?!

Шунан наҙлы ғына йылмайып сәйен һемереп ултырған ҡаршыһындағы ҡатындан ҡапыл һорай ҡуйҙы:

Таһир өндәшмәне, Илгизә дауам итте.

Ҡыҫҡа ғына тынлыҡтан аҙаҡ хәтирә-монолог ҡабат ялғанды.

Кафе музыкаһы талғын ғына аҡланға тарала.

Күңелем бер аҙ тынысланып, тирә-яғымдағы тормошҡа айыҡ аҡыл менән күҙ һала башлағас, янымда бөтөрөлгән сабыр тәбиғәтле, аҡыллы ғына егет менән тормош юлымды бәйләнем. Әлбиттә, аптыраусылар ҙа булды, нисек инде баҫҡан урынында ут сығарған ҡыҙға баҫҡан урынында өндәшмәйерәк торған егет тиң булһын? Әммә буласаҡ балаларымдың атаһын һайлағанда яңылышмағанымды ваҡыт үткән һайын нығыраҡ аңлайым. Эйе, үҙемә лайыҡлыһын таптым. Гелән генә уйлап аҙым яһауы күңелһеҙҙер ул, тиеүселәр ҙә, һалҡын ҡанлылыҡта ғәйепләп аптыраусылар ҙа бар таныштарым араһында.

Таһирҙың ҡаштары күтәрелде, тимәк бар диҡҡәтен биреп тыңлай.

Яратмаған кешене көнләшеүҙән ни фәтеүә инде? Йөрәк ярһыуҙарыма түҙә алмай йөрөгәнемдә генә бер мәл, диуарыма “Яратырға ярамай оноторға” тип яҙып ҡуйҙым. Билдәле генә бер апай: “Һеңлем, өтөрҙәрен ҡуйырға онотҡанһың бит,” – тип шаяртты. “Ваҡыт ҡайҙа кәрәк шунда үҙе ҡуйыр,” – тинем. Ысынлап та, яҙмыш-өтөрҙәр күңелемдә уйнап торған һымаҡ булһа ла, һайлаған тормошом, яҙмышым менән ҡәнәғәтмен.

Таһир сәй, тәм-том хаҡын түләр өсөн, официантҡа эйәк ҡаҡты.

Танһыҡ, үтә ҡырҡыу ҙа, шәрбәтле лә булмаған, әммә болондағы сәскә тәмен хәтерләткән хушбуй эҫен ҡалдырып ғорур һын урынынан ҡуҙғалды. Билдәле генә косметика фирмаһының был хушбуйын электән ҡуллана ул Илгизә, уны юҡһыныуҙарынан өҙгөләнгән бер мәлендә ошо хушбуйҙы ҡатынына бүләк итте Таһир. Эй, һөйөнгәйне башта был идеяһына, күптән күкрәк һөтөн имә алмай йонсоған балаға әсәһе ҡайтып кергән кеүек тойолғайны хатта. Йәнәһе лә, янында ҡосаҡлап ятҡан хәләленән һөйгәненең еҫе сығып, уны хәтерләтә имеш. Тик хушбуй еҫтәре лә кейем кеүек, кешегә тура килгәне була, йә бөтөнләй килешмәй икән шул. Ҡатынынан сыҡҡан әскелтем еҫкә күңеле болғанып тороп китте, залдағы бәләкәй генә диванда бөкләнеп төн үткәргәндән һуң, иртән эшкә барғанда теге хушбуй һауытын һиҙҙермәй генә алып сығып, сүплеккә ырғытты.

Әле әллә мөхәббәте булған, әллә бары тик күңелендә үҙе тыуҙырған идеал ҡатын образын һынландырған Илгизә йыраҡлашҡан һайын артынан йүгергеһе, сәстәренән һыйпап ирендәренән шашып-шашып үпкеһе, иркә һүҙҙәр әйтеп наҙлағыһы килде, “Их, артына исмаһам бер генә әйләнеп ҡараһынсы!” – тигән хыялый теләге күңелендә талпынды. Әммә боролоп ҡараусы ла, артынан йүгереп барыусы ла булманы.

...Тәбиғәттең яңы уянған мәленең илерткес һауаһына иҫереп, яңы ғына булған осрашыуҙан иләҫләнеп айный алмай ултырған Таһирҙы ҡапыл Илгизәнең: “Яратырға ярамай оноторға,” – тигән һүҙҙәре мейеһен телеп үтте. Өнөмө, әллә быға тиклем уны күреп һаташҡан төштәренең береһеме икәнлеген дә аңлай алмай алманы ул башта. Бары йәшлеге, шәплеге менән мин-минлеген ҡайҙа ҡуйырға белмәй йөрөгәндә Илгизә менән танышыуы, хәҙер килеп тәүге аҡ сәстәре күренә башлап, бер файҙаһыҙға, мәғәнәһеҙгә ғүмер үтә тип бошонғанда әле икеһе өсөн дә көтөлмәгән осрашыуҙың бушҡа түгеллеген генә белә.

РӘЗИНӘ ЗӘЙНЕТДИНОВА.

"Шоңҡар" журналынан.

https://shonkar.rbsmi.ru/news/Yaratir-a-yaramay-onotor-a-675802/?utm_source=vk&utm_medium=social&utm_campaign=13743478