ҒӘР (Хикәйә)

Йәнифәгә, эштә лә ал бирмәй, үҙешмәкәрлектә лә ихлас ҡатнашып йөрөй тип үҙ предприятиеларының шифаханаһына юллама биргәйнеләр. Бүлмәгә концерттарҙа бергә ҡатнашып йөрөгән Фәнүрә тигән ҡатын менән бергә тура килделәр. Дөрөҫ, уныһы ҡайһы саҡ елбәҙәгерәк булыуы менән күңелен ҡайтарғылаһа ла, алсаҡлығы, бер ваҡытта ла кешегә ҡаты бәрелмәүе менән эс-бауырыңа инә белә инде. Әллә ни яҡын әхирәттәр булмаһа ла, нисәмә йылдар бер мөхиттә ҡайнап, бер аҙ сер уртаҡлашҡан саҡтары булғылай. Әлдә белгән кеше осраны тип икеһе лә һөйөнөштәләр.
Барып төшкән көнө үк клубҡа инеп, мөдире менән танышып, иртәгеһенә үк ҡуйыласаҡ концерттың репетицияһында һөнәрҙәрен күрһәтеп тә өлгөрҙөләр; программаның төп өлөшөнә исемдәрен, мөдир әйтмешләй, “алтын хәрефтәр менән” теркәп тә ҡуйҙылар. Йәнифәнең әле яңы ғына ишетелә башлаған “Ярангөл” йырын башҡарыуы барыһына ла оҡшап төштө, репетиция һылтауы менән әллә нисә ҡабатлаттылар. Баянсыһы ла шәп – ҡулында һандуғас һайратамы ни! Ниңә үҙешмәкәрлектә әрәм булып йөрөй икән был Айҙар, филармонияға эшкә бармай, тип уйлап ҡуйҙы ҡатын.
Концертҡа ял шарттарын тикшерергә килгән бер профком түрәһе лә һуғылғайны, бик йыр йәнле кеше икән, барыһынан да нығыраҡ шапылдатып ҡул сапты, кәүҙәһенә килешеп торған костюмлы йәш ҡатындан күҙен дә алманы. Йәш тип, ҡырҡта ине инде Йәнифә, әммә тешләһәң һуты сәсрәп китер алма кеүек тулышҡан, янып торған, етлеккән ҡатын матурлығы бөркөлөп торған сағы ине шул, утыҙҙан артыҡ бирерлек тә түгел үҙенә, етмәһә. Сығыштарҙан һуң мөдир уны ситкә генә саҡырып алды ла:
- Хәҙер ана теге оло абзыйҙы оҙата барабыҙ, юлда туҡтағанда йырыңды йырларһың, моңоңдо бик оҡшатты, - тип бышылданы.
Йәнифә бындай хәлгә тәүгегә юлыҡмай, шуға “моң тыңлау” ни менән тамамланыу ихтималын белеп бөткән инде. Етәксе кешене үпкәләтергә, мин-минлегенә тейергә ярамай – шуларға ҡалған көнөң дәһә! - әммә әмәлен табып үҙеңә лә һыуҙан ҡоро сығырға кәрәк. Ғәҙәттә бындай осраҡта ул иптәшкә берәй әхирәтен ала ла, янынан ебәрмәй тота.
Бик булмаһа, һуңғы сиккә йәнә бер ысул ҡала – бала сағында уҡ ҡырҡып ташланылған “һуҡыр эсәк” өйәнәге башлана. Иң мөһиме, етәксе үҙе йәнәһе лә бер ниндәй ундай-бындай уй тотмаған тигән фекер тыуҙырып, осрашыуҙы йомғаҡлап ҡуйыу.
Был юлы ла Йәнифә иптәшкә Фәнүрәне саҡырҙы. Машина янына бергә килеп баҫҡас, ни эшләһендәр, мөдир ҡашын төйһә лә, ҡыуып ебәрә алманы. Баянын күтәреп Айҙар ҙа килеп етте.
Түрә үҙ машинаһында, былар мөдирҙекенә ултырып, юлға сыҡтылар. Бер ярты сәғәттән урман аҡланында туҡтанылар.
- Исеме нисек әле мөдирҙең, бер иҫтә ҡалмай, миңә бәйләнә башламаһа ярар ине, - тип бышылданы Фәнүрә. – Күҙҙәрен бик уйната.
- Йәмиғнур.
- Ҡара, нисек иҫеңдә ҡалдырҙың ул, ә? Бигерәк сәйер исем бит, тәүгегә ишеттем бындайҙы.
- Мин дә, - тип көлөмһөрәне әхирәте. – Я мигну, тип иҫтә ҡалдырҙым да.
Ауыҙҙарын баҫып ҡына пырхылдашып алдылар.
Ул арала Йәмиғнур йүгереп йөрөп табын әҙерләне, ҡатындар бер ситтәрәк үләнгә целлофан түшәп ултырҙы. Ҡунаҡ ҡаршылаш-оҙатышта табын хужаһының һырт йөнө һырылып бөткәнгә оҡшаған, шул арала ашъяулыҡ өҫтө һый менән тулды, төрлө ҡабымлыҡтар араһына гәлсәр рюмкалар ҙа, ҡыйбатлы шараптар ҙа ҡунаҡланы. Мөдир оло ҡунаҡ тураһында бөҙрә-бөҙрә һүҙ ҡыуығы осорҙо, баҡһаң, Өфөнө түгел, Рәсәйҙе урап сыҡһаң да бындай аҡыл эйәһен табырлыҡ түгел, уны министр итеп ҡуйһалар, республика бөтөнләй алға китәһе икән, фәлән-фәсмәтән. Ҡатындың бындай ялағайлыҡтан йөрәге болғанды, әйтелгәндәрҙе ысындай күреп, эйәкте сөйөп ултырған үҙ-үҙенән ҡәнәғәт әҙәмдең майлы күҙҙәренән ҡотолор өсөн аяҡ аҫтында йыбырлаған ҡырмыҫҡаға әүерелеп, иләү эсенә инеп китер ине, биллаһи!
- Ярай, - тине ниһайәт түрә, - дилбегәнең оҙоно, һүҙҙең ҡыҫҡаһы яҡшы, тәмләп ебәрәйек күстәнәсеңде.
Улар төп күтәрә һуҡҡан арала, Йәнифә үҙенә һонолған шарапты һиҙҙермәй генә ергә түгә һалып, ауыҙына яҡын килтерҙе лә йотҡандай ҡыланып, рюмканы ултыртты.

Тәүгеһен түңкәреп тә өлгөрмәнеләр, мөдир рюмкаларҙы йәнә тултырҙы:
- Беренсеһе менән икенсеһе араһында пуля осоп үтеп өлгөрмәҫкә тейеш, күтәреп ебәрегеҙ әле, Ғамил Тамилович!
Был юлы “иҫәнлеккә-һаулыҡҡа” тиеү менән сикләнеп, ауыҙҙарына түңкәреп кенә ҡуйҙылар. Фәнүрә лә шарапты маҡтай-маҡтай һурып ултыртты. Табындағыларҙың телдәре асылып китте, ҡысҡырыбыраҡ һөйләшә башланылар.
Мөдир сәнскегә йә тоҙло ҡыяр, йә бәшмәк эләктереп оло ҡунаҡҡа һона, һимеҙ ҡаҙы-ял, ҡаҙ иттәрен уның алдындағы тәрилкәгә өҫтәп, ризыҡ ҡалдыҡтарын йыйып алып ҡына тора. Ҡунаҡтың ни көҫәгәнен бер ҡараштан ғына күрә һалып тороуын әйт! Бер аҙ ҡапҡылап алғас:
- Беҙ бит эске мәжлесенә йыйылмағанбыҙ, әйҙә әле, Йәнифә һылыу, былбыл тауыштарың менән табыныбыҙҙы хозурлап ебәр, - тине сәхнәләрҙән ҡупшы һүҙҙәр әйтергә өйрәнгән теле менән йыумалап.
Ҡыҙарып ҡына байып барған ҡояштың һүрән нурҙары күкһел монар эсенә инеп һүнә башлағайны инде. Ошо ваҡытҡа ғына хас булғанса урман эсендә ҡоштар сорлашып алды ла тынды, үлән араһындағы һанһыҙ сиңерткә тауышы барыһын да еңеп китте. Йәнифә йыр башланы. Айҙар шунда уҡ кәрәкле нотаны алып, һыҙҙырып уйнап ебәрҙе. Әйтерһең, ошо йыр менән тәбиғәт үҙе моңлана – ағастарҙы һиҙелер-һиҙелмәҫ күтәрелеп томан бөркәне, ҡояш батҡан яҡтағы офоҡ ал-ҡыҙыл төҫтәрҙең һәммә гөлләмәһен балҡытып, шәмәхә төҫкә инде. Хатта һаҙлыҡтағы барҡылдаҡтың ғар-ғор килеп ҡуйыуы ла көйгә ятып ҡына торған кеүек тойолдо. Бер туҫтаҡ ҡаймаҡ эскәндәй булдым, тип маҡтаған булыр ине ире ул йырлағанда.
Йыр тамамланғас, ҡул сапҡан булдылар. Әй Раббым, эскән кеше күңелен күреп ултыр инде ошонда, моң әрәм итеп, тип әрнене ҡатын. Ниңә был түрә-ҡараның бәғзеһе үҙен донъя кендеге кеүек тота ла, күңел асыуға хирыслана, ҡул аҫтындағы барса күрмәлекле ҡатын-ҡыҙҙы үҙ түшәлкеһе, ә ир-атты хеҙмәтсеһе итеп тип һанай башлай икән!
Һин түрә саҡта мин иҫәр, мин түрә булғас, һин иҫәр – бынау икәүҙең ҡыланышын кәмит итеп кенә күрһәтергә бит!
Ҡайтып ҡына йомшаҡ түшәккә тәгәрәргә лә татлы йоҡоға талырға ине – арыған ул бөгөнгө сығыштан, бынау бәндәнең һөмһөҙ ҡараштарынан!
Инде һүҙҙе Ғамил Тамилович алды.
- Мин был аяҡты мөхәббәт өсөн күтәрергә тәҡдим итәм, - тигән булды ул Йәнифәгә бик мәғәнәле ҡараш ташлап. – Мөхәббәттән кеше ярала, мөхәббәт кешегә ҡанат ҡуя, мөхәббәт көслө итә, юлдағы бар кәртәләрҙе алып ташлай…
Был тосты ул ҡасандыр, кемдәндер ишетеп, йылдар буйы бар мәжлес-табындарҙа ла һөйләп йөрөйҙөр, ятлап алынғаны һиҙелеп тора. Артабан тыуған илгә, ата-әсәгә, балаларға һөйөү тураһында тылҡыр… Шау яңғырауыҡ был һүҙҙәр Йәнифәгә ҡыҙыҡһыҙ ине. Мейеһен бер уй бырауланы – быларҙан нисек ҡотолорға?
Ниһайәт, түрәнең һүҙе тамам булды, клуб мөдире рюмкаһын тотоп һикереп үк торҙо:
- Ғамил Тамилович, һеҙҙең тост өсөн аяҡ өҫтө генә эсергә кәрәк!
Ҡатындар ҡалҡына башлағас, ҙур түрә киң күңеллелек күрһәтеп, ултырырға ишара яһаны, әммә үҙе ауырлыҡ менән артын күтәреп тороп баҫты. Улар сәкәшеп эскән ыңғайында Йәнифәнең рюмкаһы йәнә бушап өлгөрҙө. Ҡырмыҫҡалар ғына йәл, иҫерешеп бөтәләр инде… Көлөрһөң дә, иларһың да…
Бәй, юҡҡамы нисәмә йылдар үҙешмәкәрлектә уйнап йөрөй, шуның бер ғәмәли файҙаһын да күрмәгәс! Ул ҡапыл башын тотто, унан ауыр тын ала башланы:
- Уй, аллергиям башланды бит, быуа!
Ирҙәр албырғап китте, Йәмиғнур өтәләнеп йүгерекләргә тотондо, машина янына барып, аптечкаһын аҡтарғыланы.
- Бер нәмәң дә юҡмы ни, аллергия булғас, ниңә дарыу тотмайһың ҡул аҫтыңда? – тип ҡатынға асыулана башланы.

- Бар ҙа ул, тик бүлмәмдә ҡалған…
Йәмиғнур йәһәт кенә машинаһы яғына ыңғайланы, водителенә ҡатындарҙы оҙатып ҡуйырға ҡушты ла ситкә алып китеп бышырларға тотондо. Эскән кешенең сер генәһе инде! Һаҡ ҡолаҡ Йәнифәгә:
- Хәле насарая башлаһа, төшөр ҙә ҡалдыр, ул-был булһа, белмәнең дә күрмәнең, аңланыңмы? Белмәнең дә күрмәнең! – тигәне ишетелеп ҡалды.
Тегеһе машинаға ултырғас, бер ни әйтмәй ишеген шартлатып япты – бар ҡиәфәте, ҡыланышы етәксеһенә лә, мажара эҙләп йөрөгән “еңел холоҡло” ҡатындарға ла мыҫҡыллы ҡарашын белдереп тора ине. Газға баҫты ла, артта ултырған ҡатындарҙың таңҡы-тоңҡо бәрелеп-һуғылып килеүҙәренә лә иғтибар итмәй, һикәлтәле соҡор-саҡырлы урман юлынан мөмкин булған тиҙлек менән ҡыуа башланы.
Ярты сәғәттән Йәнифә үҙе хыялланғанса йомшаҡ түшәгендә наҙлана ине инде. Фәнүрә генә яңынан биҙәнеп-төҙәнергә тотондо.
- Һин аллергиялы кеше, ятып тор, мин әҙерәк тыпырҙатып, дәртте баҫып киләм әле, - тине ул әхирәтенә. - Әллә бергә бараһыңмы?
- Юҡ-юҡ, хәҙер мөдирҙең ҡолағына төшөрөрҙәр, - тип көлдө Йәнифә. – Бар әйҙә, күңел асҡың килгәс.
Душҡа инеп, йыуынып-сайынып алғас, сетерекле хәлдән шулай анһат ҡотолоуына ҡыуанып, татлы йоҡоға талды.
Иртәгәһенә Йәмиғнур репетицияға килгән ҡатындарға ҡырын-ҡырын ҡарап алғыланы, әммә бер ни ҙә өндәшмәне. Исмаһам, исем өсөн генә булһа ла хәлде лә һорашмай, тип уйлап ҡуйҙы Йәнифә. Хәйер… Ул-был булһа төшөр ҙә ҡалдыр, тигән бәндәнән ни көтәһең!
Киләһе аҙнала ла ял итеүселәр алдында концерт ҡуясаҡтар икән. Шуға йәнә бер-ике йыйылып, номерҙарын ҡабатлап алырға килештеләр.
Йәй, аяҙ матур кистәр… Бүлмәләрҙә ултырыусылар юҡ тиерлек, барыһы ла бейеү майҙансығына, клубҡа йә урманлы тау битләүе буйлап һалынған һуҡмаҡтар яғына ағыла. Айҙар һәр ваҡыттағыса түңәрәктең уртаһында.

Үҙе лә инәлтеп тормай, төн уртаһына тиклем бер бот картуф ауырлығы баянды күтәреп һуҙғылауҙан ялҡмай һыҙҙыра ғына, ҡайҙан көс таба тиһең... Фәнүрә иһә өҙә баҫып бейей, ул да инәлтә торғандарҙан түгел – нисек елеге ҡағылып төшмәй шул тиклем тыпырҙатыуына! Әхирәте ситтән генә күҙәтеп торорға ярата, моң һандығын теләһә ҡайһы ваҡытта, теләһә кем алдында асып бармай, алтын һаҡлағандай һаҡлай. Уның был ғәҙәтен белеп бөткәндәр, бик яуаплы концерттарға ғына саҡыралар эштә лә.
Тик Айҙарҙың уйнауы Йәниф әне лә һис битараф ҡалдыра алманы – тауышыңды бар аһәңе менән асып, байытып ебәреүсе музыкант әллә ниҙә бер тап килә бит ул. Дөрөҫөн әйткәндә, ошоғаса уның кеүек бармаҡтарынан гәлсәр ҡойолған музыкантты осратҡаны ла юҡ ине. Көйҙәрҙең бөгөлдәре тап ул уйлағанса семәрләнеп, еренә еткерелеп, артыҡ та, кәм дә ителмәй, сылтыр шишмәләй ағыла ғына. Эстән генә ҡушылып йырлап, моңланып торғанын һиҙҙеме, Айҙар ҡапыл уның яғына боролдо ла:
- Йә әле, Йәнифә, ошо йәмле йәй кисенә йәнә йәм өҫтә әле! – үҙе көлөп ебәрҙе, - Хатта шиғырға оҡшаңҡырап китте ләһә әйткәнем.
Шул ыңғайҙан “Һаман яратам” тигән көйҙө һыҙҙырып та ебәрҙе. Ҡайҙан аңланы ул ҡатындың хистәрен, кисерештәрен! Ошондай йәйге кистә буласаҡ ире менән тәүләп осрашҡайны, икәүләп йылға буйына төшәләр ҙә, әй йырлата торғайны уны һөйгәне. Һинең тауышыңды ишетһәм, мин ҡәберҙән дә килеп торормон, ти торғайны. Тәүбә тиң, ниңә юҡты юрайһың тип тыйырға тырышһа, шарҡылдап көлөп кенә ҡуя торғайны. Ахырызаман етһә аңһыҙ үлем күп булыр, тип яҙылған тиҙәр изге китаптарҙа. Әллә шул заман еттеме икән – ял йортонда күпселеген яңғыҙ ҡатындар бит. Уның кеүек толдары ла әҙ түгел. Фәнүрә лә ана, йәшләй генә иренән айырылды ла, хәҙер терһәген тешләрҙәй булып бер үҙе көн күрә. Исмаһам, бала табып өлгөрмәне.
Инәлтеп торманы, Йәнифә баян моңона ҡушылғанын үҙе лә һиҙмәй ҡалды. Бәлки иренең йәне янда йөрөйҙөр, ысынлап та, тик үҙе генә күренмәйҙер. Яратам, һаман яратам, йәнем.

Һинең аҡыллы күҙҙәреңде, йортобоҙға нур тултырып ҡайтып инеүҙәреңде, көслө ҡулдарыңды иҫләмәгән бер кисем, ҡасандыр яңылыштан рәнйетерлек итеп әйткән һүҙҙәрем, һөйөүемде күрһәтә белмәгәнем өсөн үкенмәгән сәғәтем юҡтыр. Иҫән булһаң, икәү килер инек ял итергә, ни етте ирҙәре янында маһайып та, яңғыҙаҡтарҙан көнләп тә баҫып торған бынау бисәләрҙең ағыулы ҡараштарын күрмәҫ ине. Ысынлап, шулай ҡарап тороусылар бар икән бит - йырын тамамлауға ғына һиҙҙе ул быны.

Иҫән булһаң, икәү килер инек ял итергә, ни етте ирҙәре янында маһайып та, яңғыҙаҡтарҙан көнләп тә баҫып торған бынау бисәләрҙең ағыулы ҡараштарын күрмәҫ ине. Ысынлап, шулай ҡарап тороусылар бар икән бит - йырын тамамлауға ғына һиҙҙе ул быны.