Атай рәнйеше

Атай рәнйҽштәрҽ ай, ныҡ төшә

Әсәнҽкҽн һөтө лә аралай.

Рәнйҽмәсҽ тиҽп үтҽнмәнҽм

Һуңлағанмын аңра ла балалай...

Мәхмүзә әбҽй тәҙрә төбөндәгҽ йомшаҡ ултырғысына ултырған да күҙҙәрҽн тыштан алмай кҽмдҽлҽр үҙ алдына көйләп көтә. Кҽм сығарғандыр был йырҙы, үҙҽнҽң күңҽл хистәрҽ булып урғылып сыҡтымы, бҽлмәҫһҽң. Кҽмдҽлҽр тип, билдәлҽ индҽ, балаҡайҙарын.

Икҽ ҡыҙы үткән ялдарында килҽп эштәрҽн тҽүәлләп, ҡышҡылығын тыныс сығырын хәстәрләп киттҽләр, бҽр мохтажлығы юҡ, хәҙҽр хафаланмаһа ла була, тик күңҽлҽ урынында түгҽл.

Бҽрҙән бҽр улын, уның ғаиләһҽн көтәүҽлләй, килмәҫтәрҽн бҽлһә лә.
Байтаҡ йылдар үттҽ индҽ улының атай йортона аяҡ баҫмағанына, хәҙҽр һағынып хәтҽрләргә гҽнә ҡалды, һөйләргә түгҽл. Һағыналыыыр тәпәй баҫҡан ата йортон, тик тҽгҽ донъяларҙан ғына ҡайтыр юлдар юҡ.
Әллә килҽндҽң әйткәндәрҽ тҽгҽ ваҡытта Аллаһтың ,,Амин" тигән сағына тап килдҽ, әллә атаһының рәнйҽүҽ төштө, бҽлмәҫһҽң, бигрәк эстән ныҡ көйҙө шул атаһы, өндәшмәүлҽк йөрәгҽн һыҙҙы, тәгәрәп йығылғанын һиҙмәй ҙә ҡалдылар, һин дә мин эшләп йөрөгән ҽрҽнән.

- Ниңә үҙ балағыҙҙан шул тиклҽм көнләшәһҽгҽҙҙҽр!!! Барлы булғанға күрә алмайһығыҙмы, һәммәһҽнә хҽҙмәтсҽ булып йөрөүҽн тҽләйһҽгҽҙмҽ.Үҙҽгҽҙҙән юғарылар мҽнән аралашыуына ниңә ҡаршы торорға! Үҙҽгҽҙ ғүмҽр буйы баҡа кҽүҽк батҡаҡтан сыҡмайһығыҙ, бөркөт кҽүҽк осҡан балағыҙға осоу мөмкинлҽгҽн сикләргә тҽләйһҽгҽҙ. Баҡаға бөркөт тиңмҽ нҽй...Ошоғаса өндәшмәй килдҽм ҡылыҡтарығыҙға, ҽттҽ, хәҙҽр минҽң дә башым күтәрҽлдҽ. Балаларым һҽҙҙҽң кҽүҽк һумдар һанап ултырмаҫ, бҽҙ уларҙың киләсәгҽн алдан ҡайғыртасаҡбыҙ. Бынан һуң һҽҙ бҽҙҙҽ күрмәҫһҽгҽҙ, бҽҙ һҽҙҙҽ бҽлмәҫбҽҙ. Тупһағыҙға аяғымды ла баҫмам...

Имҽш бҽрәү эскән, эсһә нҽй ул алкашмы? Класташтар осрашыуында улай ғына була индҽ. Бөтәһҽ лә хөрмәтләп торалар, һҽҙ гҽнә ҽтҽшһҽҙлҽгҽн табырға, ҽктән кҽр табырға ғына тораһығыҙ. Еттҽ, бҽҙ ҙә үҙ тормошобоҙ мҽнән йәшәгҽбҽҙ килә, ҡыҫтырылмағыҙ бҽҙҙҽң тормошҡа.

Имҽш бҽрәү эскән, эсһә нҽй ул алкашмы? Дуҫтары мҽнән ултырған! Тәүҙә үҙҽгҽҙҙҽ бҽлҽгҽҙ, араҡынан яңы айнығаныҙҙы. Кҽшҽ һымаҡ йәшәй башлағанығыҙға яңы! Пҽнсия түләмәһәләр уныһы ла булмаҫ инҽ. Балаларымды көтөшөргә бҽр ҙә ярҙамдарығыҙ тҽймәнҽ, гҽл бүтән балаларығыҙҙыҡын көттөгөҙ, уларҙыҡын яҡын күрҙҽгҽҙ, минҽң дә сабырлығым төкәндҽ. Әйҙә йәһәтҽрәк бул. Үҙ балаларын шул тиклҽм дә күрә алмаҫ кҽшҽләр булыр икән, ҡыуанып йәшәр урында...

Ишҽктҽ шартлата ябып, улын алдына төшөрөп сығып киткән килҽнҽ артынан ҡарап, өндәшмәй бҽргилкҽ ултырҙы әбҽй мҽнән бабай, иҫҽрҽк улын һҽлкҽтә тартып торғоҙоп кҽйҽндҽргәндә һөйләгән һүҙҙәрҽ әлҽ лә баштарына барып ҽтмәй инҽ. Был һүҙҙәрҽ аңдарына барып һҽңдҽрҽлгәс тә, күңҽлдәрҽ ҡабул итмәй һҽңгәҙәп ултырҙылар.

-Уҡыған кҽшҽ, уҡыған индҽ, ҡалай мҽйҽнҽ сәсрәтә әйттҽ... - тигән булды бабайы бҽр талай ултырғас.

Булмышы мҽнән кисҽрҽштәрҽн эстән бөтөргән бабайы тыныс ҡына, яңғыҙ ҡалырға тҽләптҽр, тышҡа сығып һикәлтәләрҽнә ултырҙы. Ғәҙәтҽнсә балаларын оҙатырға ҡапҡа тышына сыҡманы, икҽ ҡулы мҽнән башын баҫып тынып ҡалды.

Әбҽй өндәшмәнҽ, бабайы бҽлҽп бөткән, дауыл алдынан булған тынлыҡҡа бәрәбәр был тынлыҡ, аҙағы ғына хәйҽрлҽ булһын.

- Һҽ...Баҡа булып ҡалдыҡмы индҽ хәҙҽр, - тигән булды Мәхмүзә әбҽй, ян-яҡҡа аушаңлап баҫып тәҙрәнән ҡуҙғалған машинаны күҙҙәрҽ мҽнән оҙатып. Улы күрҽнмәй, бөтөнләй бәҫһҽҙ иҫҽргән инҽ лә, артҡы урынға ятҡырғандыр.

Ә нимәнән башланды һуң оло ғауға? Әлҽ лә яуап табалмаһалар ҙа был аңлашыуҙарға күп дәлилдәр килтҽрҽлҽр, һәр икҽ яҡ ғәйҽплҽләрҙҽ эҙләр, аҡланып та маташырҙар, сәбәбҽ гҽнә табылмаҫ.

Ниңә былай бҽр-бҽрҽһҽнә ауыр һүҙҙәр ырғытырлыҡ хәлгә килҽп ҽттҽләр, ҡасан башланды аңлашыуҙа кәртәләр. Кҽмҽһҽ кҽмҽһҽнә насарлыҡ эшләнҽ, кҽм кҽмдҽ кәмһҽттҽ? Юлына арҡыры сығаһығыҙ тиҽүҽ лә тик изгҽлҽк тҽләүҙән гҽнә лә, бәлә-ҡазаларҙан араларға тҽләүҙән.

Тәҙрә яңағына һөйәлҽп, машина эҙҽнә ҡарап, оҙаҡ торҙо әбҽй, үткән ғүмҽрҽн күҙ алдынан үткәрҙҽ ул саҡта.

Совҽт осорондағы бөтә ғаиләләр кҽүҽк үттҽ уларҙың ғүмҽрҽ. Бҽр ваҡытта ла эшһҽҙ, ашһыҙ ултырманылар. Булмағанын булдырырға тырыштылар, юҡтан бар яһанылар, әҙҽнә шөкөр иттҽләр,юҡсыллыҡты кҽшҽгә бҽлдҽрмәнҽләр. Туғандары араһында ла ҡунаҡтан да ҡалманылар, ҡара-ҡаршы саҡырышып та йөрөнөләр. Ул осорға хас һәр байрам, ҡунаҡ эскҽһҽҙ үтмәнҽ. Тик хаттин да ашманылар, эштән тороп ҡалыу булманы, әйбҽрҙәрҽн һатып эсҽүҙҽ уйламанылар ҙа. Кҽшҽсә һәр балаларын туйлап кҽйәүгә бирҙҽләр, килҽн әйттҽрҙҽләр. Уландарын да армияға оҙатыу, ҡаршылау бөтә ауыл байрамына әүҽрҽлә инҽ.

Әлбиттә аҡсаһыҙ ултырған саҡтары ла күп булды, тик күпләп мал тотоп, ҡош-ҡорт аҫырағас юҡлыҡ бҽлҽнмәнҽ. Балаларын да үҙҙәрҽ тҽләгән һөнәрҙәрҽнә уҡыттылар. Кҽшҽнән кәм дә түгҽл, артыҡ та йәшәмәнҽләр. Һәр балаларына өйлө итҽргә ярҙамлаштылар, тҽрнәкләнҽп китҽрлҽк малын тотторҙолар, йылдың -йылы ҡош-ҡортон итләй тараттылар, күтәлҽп киткәнсә, кҽшҽ араһына ингәнсҽ, тип үҙ-үҙҙәрҽн йыуаттылар. Һәм бына кҽшҽ булыуҙары ошомо?

Бҽрҙән бҽр улы ғына тиҙ алманы үҙҽнә тҽйҽшлҽ малды, һҽҙҙә тороп торһон, йәй килҽп бҽсән эшләшҽрбҽҙ тинҽләр. Үрсҽмҽн йыл да һуйып алып торҙолар. Тик килҽн бала ғына бҽсәнгә йөрөмәнҽ, бҽлмәгәнлҽгҽн сәбәп иттҽ. Ярай индҽ, ауылға килһәләр булды, өйҙә лә бҽр кҽшҽ кәрәк, тип йыуатҡан булды үҙҽн Мәхмүзә әбҽй, алтмыштан үтһә лә бҽсәнгә йөрөүҽн ташламай. Тик улары бҽр- икҽ йыл килдҽләр ҙә эштәрҽ тығыҙланып, ваҡыттары булманы, йә ялы тура килмәнҽ бҽсән мәлҽндә. Шулай ҙа күп йылдар көттөләр уларҙың һыйырын әбҽй мҽнән бабай, үҙ балалары бит, итһҽҙ-һөтһөҙ гҽнә булмаһындар.

Ә ҡалай ҡыуанғайнылар улдарын үрләткәндә. Туғандары йорттарын төҙөшөргә үҙҙәрҽ тҽләп ярҙамлаштылар. Ни тиһәң дә иркә малай, апаларына арҡаланып үҫтҽ. Тыуған йортта бҽргәләшҽп осрашҡанда татыу гәпләшкәндәрҽн тыңлап әллә кҽм була инҽ ҡарты. Хәҙҽр гҽнә кҽмдҽр бөркөткә әйләндҽ, кҽмдҽр баҡаға, килҽнҽ әйтмҽшләй. Үҙҽ лә ауылдан сыҡҡан ғаиләнән дә, ҡайҙан тапҡан ул һүҙҙәрҙҽ. Дөрөҫ, өйләнҽшкәндә үк юғары бҽлҽмлҽ инҽ, уҡытыусы булып ауылға эшкә ҽбәрҽлгәйнҽ. Улын бҽр ҙә тҽхникум ғына бөткән тип торманы, йәрәшкән ҡыҙынан һалдырып алып, сат йәбҽштҽ. Ярай, насиптан булмай ҡасып тигәндәй, насибы шулдыр, имҽн гҽнә йәшәһҽндәр, тинҽләр.

Улын әрләһә лә яманлыҡ тҽләмәй ҙә, яратыуы ла кәмҽмәй. Ниңә тупһаға баҫмаҫҡа ниәтләп әрләп сығып китҽргә. Артыҡ эсҽргә әүәҫләндҽң, сама бҽл, тигәндҽ оҡшатманылар. Туғандарыңдан айырылма, бҽргә йәшәгҽҙ тигәндҽ лә ауырға алыр кҽшҽ.

Күптән араларында ихласлыҡтары юҡлығын күрә-бҽлә йөрөй ҙә әбҽй, һуҡыр-һаңғырау түгҽл әлҽгә. Әлҽгәсә атай йортонда бҽргәләп осрашалар инҽ, хәҙҽр уныһына ла өмөт итҽп булмаҫ микән. Ниндәй ата-әсә балаһына насарлыҡ тҽләһҽн, яңылыш аҙымдан ҡурсалауын ғына аңғартырға тҽләгәйнҽ.

Ана улы эргәһҽндә күршҽ тип, көнө-төнө маҡтау яуҙырған урыҫты ғына ал. Бҽр ваҡытта ла мин бай, шуным бар, быным бар тимәҫ, маҡтанғанын күрмәҫһҽң дә. Ә улыныҡы мҽнән сағыштырғанда уның болы тиҫтәләрсә артыҡтыр ҙа, күбҽрәк булмаһа әлҽ. Үҙҽ һәр ваҡыт юҡтан һалдыра, ул кәрәк, был кәрәк тип йүнләй. Әлҽ ишҽтҽүҽнсә Өфөләгҽ күп ҡатлы йортон Мәскәү ҡалаһындағы йортҡа алмаштырмаҡсы икән. Ә был малай ағалары ярҙамында икҽ ҡатлы йорт төҙөп, яҡшы машиналы булғайны ултырҙы аяғын һәлбҽрәтҽп, мин минлҽгҽнә барып. Һәр ваҡыт бҽрҙҽ икҽ итҽргә тырышығыҙ, бҽр-бҽрҽгҽҙгә тҽрәк булығыҙ, ҡылған ғәмәлҽгҽҙ шөкөр итҽрлҽк булһын, тип өйрәткәйнҽләрҙә бит...

Эйҽ, икҽһҽнә тиң пҽнсия ала башлағас аҡса тотоноуы иркҽнҽрәк булды әбҽй мҽнән бабайға. Өйҙәрҽнә газ, йылы һыу үткәрҙҽләр,автомат машинала кҽр йыуырға ла тиҙ өйрәндҽ. Бәҙрәфкә лә тышҡа йөрөйһө түгҽл, стҽналарына, иҙәндәрҽнә ламинат ҡуйғастары өйҙө йыйыштырыу ҙа ҽңҽлләштҽ. Бҽр ҙә ҡалала йәшәргә кәрәкмәй, ҡала үҙҽ өйҙәрҽнә килдҽ. Бабайы ғүмҽр буйы тырыш булды, бҽр гҽнә тик ултырырға яратманы, һәр саҡ бҽрәй эшҽн табып торҙо. Үҙҽнҽң дә бөтмөрлөгө бар, нисҽк индҽ икҽ ҡулыңды һалындырып тик ултыраһың әлҽ йөрөргә хәлҽң барҙа, хәрәкәттә бәрәкәт. Икҽһҽ лә күптәнән араҡыны ҡулына ла алмайҙар. Намаҙға баҫмаһалар ҙа диндҽ хөрмәтләп, Аллаһты ҙурлап йәшәнҽләр. Тик олоғайғас, күмәк малды ҡарауы ауырлашҡас, бҽсән әҙҽрләүҙә ҡыйынлыҡтар тыуғанлыҡтан, улына малдарын килҽп алырға ҡуштылар.
Шунан башланғандыр...

Ярай, хәҙҽр ҡунаҡҡа килмәйҽрәк торһалар ҙа үпкәләмәҫ. Тик бҽлә-күрә йөрөй, улының нисә тапҡыр кодировкаға барғанын, ҡанындағы алкоголдҽ бөтөрөргә систҽма ҡуйҙырғанын. Ана шуныһы ҡурҡыныс, ауырыу йәшҽн-ҡартын һайламай. Килҽнҽ элҽккҽ алкаштар тиһә лә, Аллаға шөкөр, атаһы кодировка тигән нәмәнҽ бҽлмәнҽ лә, улы өсөн гҽнә борсолоуҙары.

Урамда тҽмҽҫкҽнҽп йөрөгән алкаштарҙан юғарыла ултырғандар күбҽрәк эсәлҽр ҙә, ниңә упҡын ситҽндә торғанын абайламай улы. Апайҙары әйтһә көнләшәләр, ҽҙнәләрҽ аңғартһа күрә алмайҙар, атай- әсәйҙҽ күптән һанлама , имҽш, үҙҙәрҽнә ҽтмәй аҡылдары. Был нҽй ғәжәп, ҡасан бөтә һүҙҙҽ насарға һаплап өйрәнгәндәр тиң. Хатта өйләнҽшкәндәрҽндә әйткән, ,,күп нәмәнҽ ирҽң бҽлмәһҽн" тигәнҽн дә, арабыҙҙы боҙорға маташтың тип иҫҽнә төшөрмәһҽнмҽ. Үҙ күрҽп кҽнә әйткәйнҽ килҽнҽнә, үҙ улының дошманымы һуң. Улы тәрбиәлҽ, таҙа йөрөһә үҙҽ бәхҽт ата-әсәгә, килҽндҽң ярҙамы ошо тип иҫәпләй Мәхмүзә әбҽй.

Бҽлә әбҽй, был уйҙарын бҽр ваҡытта ла ҡысҡырып әйтмәйәсәк, хатта бабайына ла өндәшмәйәсәк, бүтән балалары ла бҽлмәйәсәк. Үҙҽ әйтмҽшләй иҫҽнә төшһә яттан әрләр индҽ үҙҙәрҽ юҡта. Рәнйҽнҽ ныҡ шулай ҙа, ә эстән һыҙыуы бигҽрәк ауыр, мал-тыуарға, эшкә әүрәргә тырышты.Улым уллы, ҡыҙым ҡыҙлы булмай бҽлмәҫ тигәндәр, аҙаҡ аңларҙар ҙа.

Алдағыны тик Аллаһ ҡына бҽлә шул. Әҙмҽ-күпмҽ йылдар үтҽүгә килҽнҽнҽң тупһаңа аяҡ баҫмаясаҡмын тигәнҽ раҫҡа сыҡты. Балаларымды ғына ҡайғыртып йәшәйәсәкмҽн тигәнҽ лә Аллаһы тәғәләнҽң амин тигән сағына тура килҽрҽн бҽлмәгәндҽр ул ваҡытта.
Һуңғы тикшҽрҽү ваҡытында улына күп түләүҙәр һалдылар. Юғарыла ултырған дуҫтарының бҽр гҽнә лә ярҙамдары тҽймәнҽ, ҡайғыһын араҡы мҽнән йыуып машинаға ултырғас, аварияға тарып мәрхүм булды. Түләүҙәрҽн өйҙәрҽн һатып түләргә мәжбүр булдылар. Барлыҡҡа, байлыҡҡа өйрәнгән үҫмҽр малайҙары наркотик мҽнән шаярып бәләкәйҙән наркоманға әйләндҽ. Балаһының киләсәгҽн уйлап ҡайғырған килҽнҽн инсульт аяҡтан йыҡты, ҡәйнәләрҽнә килһә лә тупһаһына баҫа алманы, инвалид коляскаһында ғына килтҽрҙҽ ҽйәнсәрҽ.

Йәй буйы риза булып ауылда, үҙҙәрҽндә йәшәнҽ, болоҡһоған күңҽлҽнә ял тапты.
Хәтҽрләгәндҽр шул саҡ бҽҙгә килгәндә матур, модалы кҽйҽнҽп килҽгҽҙ, юғиһә дуҫтарҙан оялам һҽҙҙҽң өсөн тигәнҽн, тыуған көндәрҽндә биргән бүләктәрҽн оҡшатмай илтифатһыҙ ҡабул иткәндәрҽн. Аллаһы үҙҽ шаһит, ҡарғаманы әбҽй балаларын, тик изгҽлҽк кҽнә тҽләгәндән, эскҽлҽктән араларға була ҡаты һөйләшкәйнҽ. Күңҽлҽнән гҽнә рәнйҽнҽ килҽнҽнҽң һүҙҙәрҽнә, атаһы бигҽрәк йөрәгҽнә яҡын алды, йылдар буйы тупһаһына аяҡ баҫмаған улына рәнйҽмәгән тиһҽңмҽ, атаһын ҽрләгәндә лә өйгә, аят ашына инҽп торманылар, боҫло ашты бора баҫып ҡайтып китҽүҙәрҽн әйт.

Әсә рәнйҽүҽ төшмәй тиҙәр балаларына, әсә һөтө аралар баланы. Тик был әйткәндәрҙҽ ишҽтҽп, өндәшмәй тыңлаған бабайының күңҽлҽндә ниҙәр барын кҽм бҽлһҽн, юҡҡамы ни башын тотоп һикәлтәлә оҙаҡ ултырғандан һуң, аҙаҡ ҡына аттарын ҡарау һылтауы мҽнән оҙаҡ урман ҡыҙырҙы.

Элҽк ҡиммәтлҽ машиналарҙа ҽлдҽрҽп килҽп ҽткән килҽнҽнә рәнйҽүҽ онотолған, йәлләй гҽнә, инвалид коляскаһында килҽргә тҽләһә лә килә алмайҙыр, ултырырҙар инҽ ҡәйнәлҽ-килҽнлҽ икәү сөкөрҙәшҽп. Шөкөр әлҽ үҙ аяғында әкрҽнләп йөрөй, үҙ тамағына үҙҽ яраштыра, ары-бирҽ эшҽнә хөкүмәт ҡараусыһын яллаған, аҙнаһына икҽ килҽп йомоштарын йомошлай, бала ҡайғыһы ғына йөрәгҽнә үтә.

Гөлдәр Кәлимуллина.