Тапҡан әсә түгел, баҡҡан әсә

Телефондың теге осонан яуап тиҙ генә килмәне. Зәйтүнә бер килке өнһөҙ телефон тотоп торҙо. Бер нисә тапҡыр өндәшеп ҡараны. Инде аптырағас, ярай, өндәшмәгәс, һалайым да ҡуяйым тип ынтылғайны, телефон һүнеп тә ҡуйҙы. Ҡурҡыуға ҡалды Зәйтүнә. Бер-бер хәл булып ҡуйманы микән? Үҙенең йөрәге йыш-йыш тибеп алып китте. Йә Диләһе янында юҡ. Тағы шылтыратырға уйлап, телефонын алғайны ғына Хәтимәнең звоногы килде. Йәһәтләп ала һалды. Илап, һыңҡылдаған тауыш:
— Мин ул көндө онотҡаным да юҡ. Көндөҙ эш менән онотолоп торһа ла, төндәрен интеккәнемде берәү ҙә белмәй. Ысынын да һеҙ кем булаһығыҙ һуң. Әллә... - әйтеп бөтөргә ирек булманы.Телефондың теге осонан:
— Әйе, һинең роддомда ташлап киткән ҡыҙың беҙҙә. Диләне ун көнлөк сағынан атаһы менән беҙ алып үҫтерҙек. Хәҙер ҡыҙыңа ун алты йәш.Эштән ҡайтып, газға аш ҡуйҙы ла Хәтимә бер аҙ ятып, ял итеп алырға уйланы. Ултырып, арҡа ауыртып киткән. Йыллыҡ отчет ваҡыты. Һуңғы ваҡытта ҡағыҙ эштәре менән цифр сүпләп башы ҡата, арып ҡайта эшенән. Инде нисә көн һулаҡай күҙенең аҫты тартҡанға ла эсе боша. Хәйерлегә булһын.
Иренең эштән ҡайтыуына байтаҡ ваҡыт бар әле. Икенселә уҡыған Уралы сана шыуып, тауҙан ҡайтып инде. Асыҡҡандыр, сисенә һалып, өҫтәлдәге бер тәрилкә ҡалған картуфты ялп иттерҙе лә, компьютерға йәбеште.
Инде генә арҡаһына шәлен ябып диванға ҡунаҡлағайны, өҫтәлдәге телефоны шылтыраны. Һүндереп һалмағанына үҙен әрләй-әрләй телефонына ҡулын һуҙҙы. Телефондың теге осонда ят тауыш:
— Һаумыһығыҙ, һеҙ Хәтимә булаһығыҙмы? -тип тауыш бирҙе.
Эйе, мин Хәтимә, һеҙ үҙегеҙ кем булаһығыҙ һуң?
— Мин Зәйтүнә исемле апай булырмын. Мөмкинме һеҙҙең менән һөйләшергә? Ваҡытығыҙ бармы?
— Мөмкин. Ваҡыт табырға тырышабыҙ инде. Йомошоғоҙ бар инеме?
— Һеҙ үҙегеҙ генәме, әллә янығыҙҙа кеше бармы? - тип ҡыҙыҡһынды ят тауыш.
— Ирем эштә, улым менән икәүбеҙ. Ниңә улай тип һорайһығыҙ? Бик мөһим нәмә булһа, алдан уҡ иремдән башҡа булдыра алмаҫымды әйтәм. Өйҙә мөһим нәмәләргә ул хужа.
— Юҡ, бәлки, ирегеҙҙең өйҙә булмауы һәйбәттер ҙә. Шулай ҙа, әллә ирегеҙ өйҙә булғанда һөйләшәйек микән? - ят тауыш икеләнеберәк маташты.
— Һуҙмағыҙ инде, әйҙә нимә әйтергә теләгәйнегеҙ, әгәр минең үҙемә ҡағылһа, хәҙер үк һөйләшәйек һуң. Берәй һорауығыҙ бар инеме? Һорағыҙ.
— Хәтимә, 1 март, 2005 йылды иҫләйһегеҙме?
Һорауҙы ишетеү менән Хәтимәнең башы әйләнеп китте. Тиҙ генә, ҡолап китмәҫ өсөн, ишегенең яңағына һөйәлде. Уф, һиҙә ине бит. Эйе, күңеле менән, йөрәге менән тоя ине бит ул, ҡасан да ошо һорауҙы ишетерен. Бына ишетте. Иҫләмәй буламы һуң ул көндө? Инде нисә йылдар йәшерен сер йөрәген ашай, тәҡәт кенәһен ҡорота.
Телефондың теге осонан яуап тиҙ генә килмәне. Зәйтүнә бер килке өнһөҙ телефон тотоп торҙо. Бер нисә тапҡыр өндәшеп ҡараны. Инде аптырағас, ярай, өндәшмәгәс, һалайым да ҡуяйым тип ынтылғайны, телефон һүнеп тә ҡуйҙы. Ҡурҡыуға ҡалды Зәйтүнә. Бер-бер хәл булып ҡуйманы микән? Үҙенең йөрәге йыш-йыш тибеп алып китте. Йә Диләһе янында юҡ. Тағы шылтыратырға уйлап, телефонын алғайны ғына Хәтимәнең звоногы килде. Йәһәтләп ала һалды. Илап, һыңҡылдаған тауыш:
— Мин ул көндө онотҡаным да юҡ. Көндөҙ эш менән онотолоп торһа ла, төндәрен интеккәнемде берәү ҙә белмәй. Ысынын да һеҙ кем булаһығыҙ һуң. Әллә... - әйтеп бөтөргә ирек булманы.Телефондың теге осонан:
— Әйе, һинең роддомда ташлап киткән ҡыҙың беҙҙә. Диләне ун көнлөк сағынан атаһы менән беҙ алып үҫтерҙек. Хәҙер ҡыҙыңа ун алты йәш. Күргең, осрашҡың килмәйме ҡыҙың менән? Килеп, күреп китһәң, ҡаршы түгелбеҙ. Әгәр алып килегеҙ тейһең икән, Диләне алып, үҙебеҙ барабыҙ. Ул белә үҙенең приемный бала икәнлеген. Беҙ уға урамдан, кешенән ишетмәһен тип, ун йәшендә үк аңлатып ҡуйҙыҡ. Ул осрашыуға ҡаршы түгел, ә һин?
Буҫығып-буҫығып, йән әсетеп илаған телефондың теге осондағы тауыш, йәш аралаш:
— Килә, апай, килә. Тик нисек? Ҡайһылайтып аңлатырмын һуң ташлап киткәнемде. Ул бит мине ғәфү итмәйәсәк, - тип һыңҡылданы.
— Ярай, уныһын үҙем яйлармын, тик һин әйт, ҡайҙа осрашабыҙ, беҙҙәме, әллә һиндәме?
— Апай, мин тынысланайым, әҙерәк уйларға ваҡыт бирегеҙ, бер-ике көндән үҙем шылтыратырмын, ҡайҙа, кемдә икәнен әйтермен.
— Ярай, улайһа, мин звонок көтәм, һау булып тор, - тип Зәйтүнә трубкаһын һалды.
Хәтимә тиҙ генә тыныслана алманы. Бер торҙо, бер ултырҙы. Бер талай һауа етмәй йонсоно. Башы әйләнде, уйҙары сыуалды. Иң ахырҙа, кухняға сығып, аптечканан ауыҙына валидол алып ҡапты. Диванға барып ултырҙы.
Әлдә ире өйҙә юҡ. Ул өйҙә булһа, нисек булыр ине икән? Ҡырын эш ҡырҡ йылдан һуң да беленә ти, халыҡ мәҡәле. Шул ерҙә, бәлки, сер ҙә сиселер ине.
Үҙенә урын таба алманы Хәтимә. Һала көн диванда бер нөктәгә текләп ултырҙы ла телефондан әсәһенең номерын йыйҙы:
— Әсәй, һаумы. Хәлдәрегеҙ нисек? Атайым нимә эшләй? Әле өйҙәме? Атайым өйҙә булһа, берәй аулаҡ ерҙә һөйләшәйек әле, яңылыҡ бар ине.
— Һаубыҙ әле, шөкөр. Бына атаң менән сәй эсеп телевизор ҡарап ултырабыз. Атаҡ-атаҡ бынан кискә, ул ниткән яңылыҡ булыр? Изге булһын хәбәрең. Йә, ярай, төпкө өйгә индем, атаңдың ике күҙе телевизорҙа. Ишетмәй ул, һөйлә.
— Әсәй, - тине лә Хәтимә һулҡылдап иларға керешеп китте. Башлай ҙа һүҙен ташлай, башлай ҙа ташлай. Иң ахыры, әсәһе түҙмәне:
— Атаҡ-атаҡ ни булды? Әллә кейәү менән Уралға бер нәмә булдымы? Кейәүҙән туҡмалдыңмы? Кеше ҡурҡытып, әйтереңде әйт тә ҡуй, етәр, олома, былай ҙа саҡ торған йөрәкте өлпөлдәтеп ней, - тип асыулана башланы.
— Әсәй, Йәмилә табылды, - телефондың теге осонда шыңшып илаған тауыш Мәҙинәнең зыйтына тейҙеме, әллә яңылыҡ иҫәңгерәттеме телефонын ҡулға тотоп арыуыҡ иҫәңгерәп торҙо. Шулай ҙа телефондан бер туҡтауһыҙ:
— Әсәй, әсәй! Әсәй, ни эшләп яуап бирмәйең? Әсәй, һин ҡайҙа? Әсәй, өндәш инде, әсәкәйем, берәй нәмә булдымы әллә, әсәй, - тигән тауыш үҙен ҡулға алырға мәжбүр итте. Бер аҙҙан иламһыраған тауыш:
— Ҡайҙан табылды, әллә үҙе эҙләп килдеме?
— Юҡ, әсәй, көтөп үҫтергән әсәһе шылтыратты.
— Ҡасан, бөгөнмө?
— Эйе, әле бына бер сәғәт элек, ҡыҙыңды күргең киләме, осрашайыҡ тине.
— Һин нимә тинең? Осрашайыҡ тип әйттеңме һуң?
— Мин уйлайым, шунан шылтыратырмын тинем.
— Нимәһен уйлап тораһың тей? Нисә йыл минең, үҙеңдең зар илап, интегеүең етмәнеме? Улай хуты сығып торғас, ике лә уйлап тормайһың, осрашаһың. Саҡыр, килһендәр, күреш балаң менән.
— Ғәфү итмәҫ инде мине Йәмилә, ташлап киткәнең тип.
— Ғәфү итерме, юҡмы, уныһын үҙе белә. Аҡыллы бала булһа аңлар. Кем белә, бушҡа осрашыу һорамайҙыр әле. Килһен, күрәйек.
— Әсәй, кейәүеңә нимә тип әйтәбеҙ. Ул бит уның тураһында бер нәмә лә белмәй ҙә инде. Былай саҡ, аңҡы-тиңке булып, йәшәлә. Йәмилә тураһында белһә, бөтөнләй сығырынан сығасаҡ.
— Беләм иреңдең ни тиерен дә, нимә эшләрен дә. Унда минең эшем юҡ. Нисә иргә барҙың, бер йүнлеһен таба алманың инде. Саҡыр беҙгә. Кейәүгә әлегә бер нәмә лә белгертмәй тор.
— Атай нимә тейер? Ул риза булмаһа? Үҙем генә барып күрәйемме әллә?
— Атаң нимә тип әйтһен, балаһының балаһын күрергә ҡаршы булып ултырмаҫ ҡартайған көнөндә. Ошо көнгә тиклем әҙ янып көйҙөкмө, шул Йәмиләң өсөн. Һаман һөйләнеп илайбыҙ, Әминәне үҫтергәнде, быныһын да үҫтерер инек, тип. Ни эшләп кенә шул баланы, беҙгә лә әйтмәй, ҡалдырып китте икән, һаман булһа йәнем әсей. Яҙмыштыр инде. Атаңды уйлап, икеләнеп-микеләнеп торма. Үҙебеҙгә саҡыр. Барып күрергә, ирең ебәрәлер шул, беҙгә килеп ҡайтҡансы итеңде ашап бер була.
— Ярай, әсәй, шылтыратып әйтермен.
— Ҡайһы яҡ кешеләре икән? Ниндәйерәк кешеләр үҫтергән икән балаҡайымды? Күреп ҡулыма алмаһам да иҫемә төшкән һайын үҙәгем өҙөлә шул бала өсөн. Саҡыр, саҡыр үҙебеҙгә. Ярай, ана атаң да был яҡҡа сығып килә, - тип телефонын һүндерҙе әсәһе.
Хәтимәне уйҙар ҡоллоҡҡа алды. Ҡотолғоһоҙ, осо-ҡырыйһыҙ уйҙар башын сүкене. Ул уйҙар уны йә бала сағына, йә үҫмер, йәшлек йылдарына етәкләне, хаталарын иҫенә төшөрөп йөрәген өттө, үкенеүҙәр менән эсендәге яраларҙы яңыртты. Ике-өс көн төшөндә ҡыҙы менән осрашып һаташты. Терһәкте тешләп булмай, уйҙарынан уйылғанда, күп нәмәлә үҙе ғәйепле икәнен таныны. Нихәл итәһең, хаталарҙы ваҡыт ғәфү итмәй шул. Үкенһәң дә, әрнеһәң дә ағартып булмай икән яҙмышты һуңынан.
Хәтимә үҙе ғаиләлә Иршат ағаһы, Рәйлә апаһы менән үҫте. Атаһы Хисам ағай йәш сағында ҡырыҫ, ҡаты ҡуллы атай булды. Бигерәк тә Иршатты ныҡ тотто. Әсәһе Рауза апай сабыр, түҙемле, ипле ҡатын. Йәштән иренә ытырғанып һүҙ өндәшкәне булманы. Ни тиһә, шул булды. Ғүмере буйына иренең тапҡанын аш итеп, барына шөкөр ҡылып, юғына сабыр итеп йәшәй. Ауыҙы тулы ҡан булғанда ла тирә - яҡҡа сәсмәй, эскә йота белә. Хәтимәнең атаһы йәш сағынан күберәк етәксе эштәрҙә йөрөнө. Зампред, бригадир, прораб ҡалманы инде. Завгараж булып эшләп, пенсияға сыҡты. Атаһы менән әсәһе икеһе лә, пенсияға сыҡҡас, райүҙәктән йорт һатып алып, ҡалаға күсеп килделәр. Ҡурғашты былай ҙа райүҙәккә биш-алты ғына саҡырым. Әле булһа баҡса эшенә Ҡурғаштыға йөрөйҙәр.
Ҡайғыны етәрлек татыны улар. Ағаһы менән еңгәһе аварияла үлеп, күтәрә алмаҫлыҡ ҡайғыға батырҙы ата-әсәне. Әле яңы атлай башлаған ҡыҙы менән өс йәшен тултырған малайҙары ҡартатай менән өләсәй тәрбиәһенә ҡалды.
Һөйөклө бала - көйөклө тигәндәй, Хәтимә өсөн дә әҙ ут йотманы ата менән әсә. Кәнйә бала булғанғамы, башҡаларына бик йомшаҡлыҡ күрһәтмәһә лә, Хәтимәне атаһы ҙурайғансы, тубығына ултыртып һөйҙө. Әсәһе лә ике ҡыҙының аралары йәш ярым булғанға, игеҙәк кеүек кейендереп, матур ҡараны ҡыҙҙарын. Рәйләһе кешегә ылымыҡ, асыҡ-ярыҡ булһа, Хәтимә уның киреһе. Шул хәтле иркәләнеп үҫһә лә йомоҡ. Ни уйлап, ни эшләгәнен дә белмәҫһең. Хатта әсәһе менән дә асылып китеп һирәк һөйләшә. Ҡырыҫ, ауыр холҡло. Күркәм холоҡ ярты бәхет тип бушҡа әйтмәйҙәрҙер инде.
Әллә ошо холҡоноң ауырлығы менәнме беренсе ире менән дә тора алманы. Йәштән улай егет-елән менән сыуалып та йөрөмәне. Ана, Рәйлә апаһы, Рәмилгә сыҡҡансы бер нисә егеттең башын әйләндергәндер. Рәмил ныҡыш булды. Яңы ғына армиянан ҡайттым тип торманы, килеп әйттерҙе лә ҡуйҙы. Шөкөр, егерме йылдан ашыу йәшәйҙәр. Беренән-бере матур өс ҡыҙ үҫтерәләр. Берәүһен былтыр кейәүгә биреп, ҡайны ҡәйнә булырға ла өлгөрҙөләр.
Егерме ике йәшендә Хәтимә осраҡлы ғына танышып, Риза исемле егеткә кейәүгә сыҡты. Бухгалтерға уҡып сығып, райүҙәктә эшләп йөрөй ине. Ауыл яҡын булғас, көн аралаш ҡайтып йөрөй. Бер көн шулай эштән һуңыраҡ сығып, ауылға автобусҡа һуңланы. Ара йыраҡ түгел, йәйәү булһа ла ҡайтырмын әле тип, юлға сығыуы булды, арттан йөк машинаһы ҡыуып етте. Ҡурғаштыға тиклем юл ремонтлайҙар. Бына шунда ҡом тейәп китеп барған машина янына килеп туҡтағас, ултырмаҫҡа уйлап туҡтамай ҙа китеп барған ҡыҙҙы, шофер әйҙүкләп янына ултыртып алды. Таныш кешеһен ултыртҡан кешеләй, һүҙ ҡушып, шаярып маташты егет. Ауылға еткәнсе ныҡышып тигәндәй Хәтимәнең исемен дә белде. Шулай танышып киттеләр.
Ҡурғаштыла ремонт бөткәнсе, Хәтимә күбеһенсә, таныш йөк машинаһында ҡайтты. Күп йөрөмәнеләр улар. Ҡурғаштыла эш бөтөүгә, егет ҡыҙға тәҡдим яһаны. Риза күрше район егете ине. Ике яҡлап та ата-әсә, үҙ бурысын атҡарып, йәштәргә ҙурлап, туй үткәрҙеләр. Риза Хәтимәне үҙ яғына оҙатып алды. Риза ғаиләлә бер бөртөк кенә бала. Ата-әсәһе үлеп тора малайҙары өсөн. Үҙҙәренең ишек алдына Ризаға тип һалған арандай ҙур өйгә килен булып төштө Хәтимә. Башта матур ғына башланды йәштәрҙең тормошо. Йыл тирәһе торғас, Хәтимә беренсе тапҡыр үҙе генә ҡайтып килде. Әсә кеше һиҙмәй буламы ней, балаһының күҙенән аңланы. Тик Хәтимә генә асылып бер ни ҙә һөйләмәне. Аптырағас, Рауза ҡыҙы менән бергә мунсаға барҙы. Бәлки, шунда асылып һөйләр тип. Юҡ, бер нәмә лә сыҡманы ауыҙынан. Тәнендәге бер нисә урында күгәргән урындарҙы күргәс, әсә һүҙһеҙ ҙә аңланы. Кейәү ун көн үткәс, артынан килде. Рыяһыҙ ғына эйәреп ҡайтып киткән ҡыҙына ҡарап тора алмаҫ, тип кенә һығымта яһаны. Әле яңы йәшәй башлауҙарына ҡарамаҫтан араларындағы һалҡынлыҡты һиҙҙе әсә йөрәге.Раузаның һиҙемләүе дөрөҫкә сыҡты. Ғаилә нисек тиҙ барлыҡҡа килһә, шулай тиҙ тарҡалды. Ике йылдан Хәтимә имсәк балаһы Әминәне алып, Ризанан айырылып ҡайтты. Ни ғилләлер, ата кеше лә кәләшен, балаһын алып ҡайтам тип, килеп йонсоманы. Шулай ҙа, йәш тулғас, ата-әсәһен алып, ҡыҙына бүләктәр алып килде. Бер бүленгән икмәк, кире берекмәй. Артабан икеһе лә бала хаҡына тип тә ғаиләне һаҡларға тырышманы. Хәтимә:
— Туҡмай, ҡул күтәрә, - тигәс, Рауза үҙе лә ныҡышманы. Балаһының йәшенә килгәндә эсеп алып, Риза кейәүе:
— Ҡәйнәм, үпкәләмә, дөрөҫөн әйтәм, Хәтимә ҡыйын кеше. Яғылмаған мейес кеүек, һыуыҡ. Йәшәгән һайын, аңлай алмайым мин уны, -тигәйне. Шулай булғас, атта ла, тәртәлә лә барҙыр. Риза үҙе шаталаҡ, шаян бит. Ата-әсәһе балағыҙ бар тип, өгөтләп ҡараһа ла, Риза өҙә һуҡты. Бер төкөргән төкөрөгөн кире яламаны. Хәтимә алиментҡа бирҙе.
Яңғыҙ оҙаҡ йөрөмәне Риза, икенсегә, ире үлеп, бер балаһы менән ҡалған ҡатынға, өйләнде.
Хәтимә йылға яҡын ата-әсәһе менән йәшәне лә, Өфөгә эшкә сығып китте. Ҡыҙы, Әминәне, йәшәргә урын тапҡансы тип, ата-әсәһенә ҡалдырҙы. Ни эшләһен Рауза, улының ике балаһы янына, Хәтимәнең балаһын да һыйҙырҙы. Шул китеүенән Хәтимә байрам, ялдарҙа ғына ҡайтты. Йылына бер отпускыла булды. Әминә Раузаны әсәй, Хәтимәне апай тип үҫте. Ала алманы янына, үҙе кеше өҫтөндә йәшәне.
Өс-дүрт йылдан Хәтимә татар егете менән ҡайтып төштө. Кейәүегеҙ Марат тип таныштырҙы өйҙәгеләрҙе. Атаһы менән әсәһе әҙерләнә һалып никах уҡытып ебәрҙе. Бик һауалы күренгән, теләр-теләмәҫ кенә ауыҙын асып һөйләшкән егеткә Раузаның да, Хисамдың да күңеле ятманы.
— Белмәйем, атаһы, Риза кейәү алсаҡ ине әле, был ней ауыҙына һыу уртлаған һымаҡ. Шыпа яҙылып һөйләшмәй. Күҙгә тура ҡарамай ҙа инде. Ас яңаҡлы, етмәһә. Белмәйем, уңып китһәләр, ярай ҙа ул.
— Шулай шул, әсәһе. Янына барып торған Әминәне, арҡаһынан әллә һөйөр микән тип, өмөтләнгәйнем, күрмәне лә. Бала йәнле түгел икән. Әсәйһеҙ, атай менән генә үҫтем тей бит.
— Эйе, шулай тей шул. Әсәйем миңә ун йәш булғанда, атайымдан айырылды тей. Әсәһе икенсегә кейәүгә сығып, ике балаһы бар икән. Аралашағыҙмы тиһәм, редко тейсе, шуныһына аптыраным. Атаһы әсәһенән һуң өс ҡатын алған, уңмаған. Әллә нисек уларын һөйләп ташланы.
— Ярай, үҙе тапҡан бит йәшәп ҡараһын. Үҙҙәренә бит йәшәргә, беҙгә түгел.
— Шулай тейһең дә ул, икенсегә бара, уңһын инде, тағы бала менән ҡайтып ултырһа?
— Ҡайтһа ҡайта ла ҡуя инде, хәл юҡ, үҙ балаңды ҡыуып сығара алмайһың.
Иртә уңмаған кис уңмай, кис уңмай тигәндәй был иренән дә уңманы, Хәтимә. Марат үҙ һүҙле, ҡаты икәнлеген ай йәшәгәс тә һиҙҙертә башланы. Етмәһә, ҡыҙғана торған алама холҡо ла бар. Йәшәй башлағас, Хәтимәнең бер минутҡа ла һуңламай ҡайтыуын талап итте. Саҡ ҡына тамаҡ әҙер булмаһа, атаһына сығып китә. Ҡайһы ваҡыт йоҡларға ла ҡала атаһына. Хәтимәгә балаһы янына, ауылға ҡайтыу тыйылды. Ярай, өндәшмәй, түҙә белә Хәтимә. Бөтәһен дә эсендә бөтөрә. Йөҙөнә лә сығармай. Боланың хәтәре Хәтимә ауырға ҡалғас башланды. Бала теләмәне Марат. Көн-төн Хәтимәне абортҡа ҡыуҙы. Аптырағас, Хәтимә абортҡа барҙы.
— Срогың ҙур, - тип аборт эшләүҙән баш тартты врачтар.
Марат быны ишетергә лә теләмәне. Хатта ҡул күтәреүгә тиклем барып етте.
— Йәки мин, йәки балаң менән сығып китәһең, - тип янаны. Ҡалайтаһың, атаһының алып биргән квартираһы шул. Хәтимәнең бында бер хоҡуғы ла юҡ, хатта пропискала ла түгел. Ҡыуһа, ҡыуып та сығарыр.
— Был баланы ла табып, айырылып ҡайтһам, әсәйемдәр ни тейер, йә аборт эшләтә алманым, - тип эсенән көйҙө Хәтимә. Эс-серен һөйләр бер кешеһе юҡ. Кешегә ылыҡмағас, ылыҡмай инде. Бик асылып барырға яратмай. Бына шулай аңҡы–тиңке йәшәп ятҡанда декретҡа ла сығып өлгөрмәне, схватка менән эшенән больницага алып киттеләр. Ете айы тулыр-тулмаҫ ҡыҙ бала тыуҙы.
Марат шул көндө үк килеп етте. Баланы күрергә лә теләмәне. Ауыҙынан бер генә һүҙ:
— Ҡалдыраһың! Өйгә бала менән ҡайтмайһың!
Ҡырҡ төрлө уй менән, һаташа-һаташа таң аттырҙы балаһынан бушанған әсә. Башҡа әсәйҙәр балаларын имеҙергә әҙерләнде. Шул арала врач палатаға инеп:
— Һеҙгә ҡыҙығыҙҙы әле бирмәйбеҙ, бер аҙ көтөргә тура килә, тип сығып китте. Көн оҙоно койкаһында ҡуҙғалмай ятты Хәтимә. Мараты килгәйне, уның менән дә һөйләшмәне. Яҙып ҡалдырған оҙон хатын уҡығас, тыйыла алмай юрған аҫтында быуылып иланы. Икенсе көндө медсестраны саҡырып алып ҡағыҙ менән ручка алды. Туалетҡа инеп бикләнде лә отказной яҙып, врачтың бүлмәһен эҙләп китте. Рая Карамовна бындай хәлдәр башынан үткәнгәме, отказды уҡыу менән, күҙлеген бер систе, бер кейҙе лә сәбәбе нимәлә тип һораны. Хәтимә күҙ йәштәренә мансылып иланы. Врач уны йыуатманы ла, тыйманы ла. Күрәһең, күнеп бөткәндер инде. Бер аҙ тымғас:
— Кире киләһең бит.
— Юҡ, килмәйем.
— Ата-әсәйең беләме?
— Юҡ, белмәй.
— Хәбәр итәйекме?
— Юҡ, хәбәр итмәгеҙ, үтенеп һорайым.
— Йөрәгең түҙерме? Выжданың ғазапламаҫмы? Төндәрен тыныс йоҡлармын тип уйлайһыңмы?
Яуап бирәһе урынға бисара ҡатын шыңшып иларға тотондо. Ни тиклем генә Рая Карамовна өгөтләп ҡараһа ла, Хәтимәне балаһын алырға күндерә алманы.
— Ала алмайым. Йәшәргә урыным юҡ. Үтенеп һорайым, мине бөгөн үк сығарығыҙ, мин бында башҡаса ҡала алмайым, - тип күҙ йәштәренә быуылып илай башланы. Врачҡа отказнойға ҡул ҡуйыуҙан башҡа сара ҡалманы.
Ай тирәһе иҫәңгерәп йөрөнө Хәтимә. Төнө буйы балаһы төшөнә инеп ыҙалатты. Һөт төшөп, түше шешеп китте. Тамағына аш барманы, ятһа, торһа ҡыҙы уйынан сыҡманы. Үҙе ҡайтмай оҙаҡлағас, әсәһе килде хәл белергә. Килеп ингәс, башта үҙ балаһын үҙе таный алмай торҙо. Былай ҙа арыҡ Хәтимә ҡаҡ һөйәккә ҡалғайны. Түҙмәй Рауза ҡыҙынан:
— Ауырыйһыңмы әллә, ҡалай ябығып киткәнең, - тип һораны. Быға тиклем илауын да йәшереп илаған Хәтимә шарылдап илап, диванға ҡоланы. Раузаның йөрәге ҡупты:
— Атаҡ, балаҡайым, ни булды. Төҫө-башың да үҙеңдеке кеүек түгел, йөҙөң ҡасҡан, кеше ҡурҡытма әле, былай ҙа йөрәк өлпөлдәп тора. Һуңғы арала үҙеңде иҫерек икән тип, әйләнгән һайын төшөмдә күрҙем. Атаңа һөйләгәйнем, ул ней, бар, барып хәлдәрен белеп ҡайт тип ебәрҙе. Берәй нәмә булғандыр тип, һиҙендем шул. Йә, ярай әйт, әллә яман ауырыуға юлыҡтыңмы:
— Әсәй, мин Йәмиләне ташлап киттем.
— Атаҡ-атаҡ, ниндәй Йәмиләне, ҡайҙа ташлап киттең?
— Баламды, ҡыҙымды, Йәмиләмде ҡалдырҙым роддомда. Исемен Әминәгә оҡшаш булһын тип, Йәмилә тип үҙем ҡуштым.
— Ни эшләп? Ҡасан? - Рауза ултыра төштө. - Нимәгә ҡалдырҙың? Зәғиф инеме әллә? Беҙгә ни эшләп хат яҙманың? Ауырлы икәнеңде лә белмәнек бит.
— Марат әйтергә ҡушманы. Ул бала тапмайһың, Йә бала, йә мин, - тине.
— Һин ир һайланың инде. Теләмәгәс, ни эшләп уны тапҡансы йөрөнөң? Сразы абортҡа барып булмай инеме?
— Барҙым. Срогың ҙур, - тип алманылар.
— Хәҙер ул бала ҡайҙа? Ни эшләп беҙгә хәбәр итмәнең? Ҡуй инде, был хәтле лә булырың икән? Кәңәшләшмәйенсә кеше бала ташлап китәме? Үҙебеҙгә алып ҡайтыр кәрәк ине. Берәүен көтәбеҙ бит, моғайын, шуның янына быныһын да һыйҙырыр инек. Әйтерһең, ҡара йәтим. Ҡайҙа ул бала? Әйт. Үҙем барып алам. Һин көтмәһәң, үҙебеҙ көтөрбөҙ.
— Роддомда, мин уға отказной яҙҙым, алмайым тинем.
— Һинең йөрәгең булмаһа, минеке бар, әйт адресын, такси саҡыртам, барып алам баланы, - тип ҡаңғырҙы Рауза.
Сыҙамаһа ла Рауза, бөгөнгә һуңланым тип, туҡтап ҡалды. Иртән иртүк такси саҡыртып, Рауза роддомға барҙы Хәтимәне эйәртеп.
Иң үкенесе, кисәге көн генә Йәмиләне бер ғаилә үҙҙәренә ҡыҙлыҡҡа алып ҡайтып киткән булып сыҡты. Башҡаса бер ниндәй информация бирелмәне уларға. Хәтимәләргә ҡайтҡансы, әсәле-ҡыҙлы ер-һыу илап ҡайттылар. Рауза йәш аралаш:
— Шунан кешегә нимә тип әйттегеҙ? Күҙ йәшенә быуылған Хәтимә:
— Марат, етлекмәй тыуып үлде, - тине
— Ни эшләп әйтмәнең? Ниңә генә хәбәр итмәнең? Хат яҙһаң ни була аңлатып, биллаһи шул баланы шунда ҡалдырмаҫ инем. Ирең көтмәһә, үҙебеҙгә алып ҡайтһаң да көтәр инек. Үҙеңә лә, беҙгә лә ғүмерлек хәсрәт. Бала көтмәгән ир менән, ней тип йәшәмәк булаң? Күптән Әминәне балаға һанамай. Үҙ балаһын ҡалдыртҡан ирҙән ни өмөт көтмәк кәрәк? Ояты, ғәрлеге ни тора?Йөрәге юҡтыр ул иреңдең? Ҡуйсы, ҡуйсы ул һеҙгә бер бесәй балаһы инеме, ташлап китергә? Исмаһам, үҙебеҙгә хәбәр итмәгәнең бит. Был хәтле гонаһҡа батып, ҡаҡ һөйәккә ҡалып тормаҫ инең. Мир бөтмәһә, ир бөтөр тинеңме? Аниһә иреңде ташлап, балаңды үҙебеҙгә алып ҡайтып китһәңсе. Ни хәтле ҡаты булһа ла атаңдың йөрәге таш түгел, аңлар инек, хәлебеҙҙән килгәнсә ярҙам итер инек. Әллә ниндәй бала булдың, ҡуйсы ла инде Хәтимә. Булыр, булыр һинең һымаҡ кеше булмаҫ. Ғүмерлеккә балам үҙеңә лә беҙҙең йөҙгә лә серкәү һалғаның, әйтәгүр. Хоҙайым, сабырлыҡтар ғына бир. Етмәһә, ете айлыҡ ҡына булып тыуған балаҡай. Яҡшы ғына ҡулдарға эләгеп ҡәҙерле бала ғына булып үҫһен инде йөрәккәйем, - тип һамаҡлап иланы Рауза. Ябығыуҙан кейгән кейемдәре һәленеп төшөп, шөрлөк ҡошап торған, Хәтимәһенә лә эсе янды, ни тип йыуатырға ла белмәне.
Тәҡдиреңә ни ҡушҡаның бер Хоҙай үҙе генә белә. Үҙ-үҙеңде ғазапҡа һалыуҙан да ҡыйыны юҡтыр. Хәтимәнең дә үкенеүҙәр өттө йөрәген. Көндөҙ эшенә әүрәй, төндәрен һаташып йоҡлай алмай бер булды. Тик Маратҡа ғына бер нисек тә тәьҫир итмәне был ғазап менән күҙ йәштәре.
— Шыңшыма, башҡа бала таба алмаҫмын тейһеңме әллә? Табырһың, теләһәң унды ла таба алаһың, тик әле беҙгә бала кәрәкмәй. Мин әле һинең үҙеңде саҡ аҫырайым, ике башығыҙҙы нисек ҡарарға тейеш? Һин үҙеңдең копейка аҡсаңа иҫәп тотаһыңмы? Минең атай ҙа әндрәй ҡаҙнаһы түгел. Әле бит квартираһын да алып бирҙе. Машинаны ла шуның ярҙамы менән алдым.
Аҡсаһын да үҙе тота Марат. Хәтимә бик кәрәк булғанда ғына һорап ала. Әлдә үҙенең эше бар. Ул хәтлем аҡсаһы күп булмаһа ла үҙен ҡарарға етә.
Балаһын ҡалдырып, ай үткәс кенә эшенә сыҡты. Эштән ваҡытына ҡайтам тип ынтылманы хәҙер. Бында әҙ булһа ла кеше араһында ҡайнайым тип, кеше аҙағына ҡалып ҡайта башланы. Арыу ғына ара өйгә тиклем. Элек автобус көтә лә тора торғайны. Хәҙер йәйәү ҡайта. Егерме-утыҙ минутлыҡ ара. Үҙ-үҙең менән серләшеп бөтөүгә, ҡайтып етәһең. Быға тиклем ваҡытында ҡайтырға ҡушҡан ире һуңғы арала, үҙе лә эштән һуңлап ҡайта башланы. Тәртибен, үҙ-үҙен тотошон аңлай алманы Хәтимә. Йә бик һуң ҡайта, йә Хәтимә ҡайтҡанда ҡайтып йоҡлап ятҡан була. Азат дуҫы ла Хәтимәләргә йышланы. Йә подъезда торалар көнө буйы, йә ҡайҙалыр барып киләләр. Йәмиләне тапҡансы ла килә торғайны Азат. Үҙенең хәстәре менән бәлки, Хәтимә иғтибар ҙа биреп бөтмәгәндер. Тағы етмәһә, үҙҙәренә ҡара кепкалы Мараттан күпкә олораҡ ирҙең килеүенә лә шикләнеңкерәй ул. Кисә аптырап кем ул тип һорағайны:
— Не твое дело! Не лезь,куда не надо, - тип кенә ебәрҙе. Артығын төпсөнөргә лә иҫәбе юҡ ине бисәһенең. Үҙ хәсрәте баштан ашҡан. Торһа, ятһа башында бер генә уй ҡаҙала.
Шикләнеүе бушҡа булмаған шул Хәтимәнең. Иртәгәһенә эштән ҡайтыуына өй янында уны полиция машинаһы ҡаршы алды. Подъезға инеп барғанда, машинанан ике полиция формаһындағы кеше туҡтатты.
— Иптәш гражданка, һеҙ Мансурова Хәтимә булаһығыҙмы?
— Эйе. Мин булам.
— Был кеше һеҙгә кем була? - тип Мараттың фотоһын күрһәтте.
— Был минең ирем. Берәй нәмә булғанмы әллә? Ҡайҙа ул?
— Һеҙҙең ирегеҙ ҙур тиҙлектә килеп алтмыш йәшлек ҡатынды бәрҙергән. Ҡатын алған яраларынан шунда уҡ йән биргән. Ә һеҙҙең ирегеҙ фажиғә урынынан ҡасып маташҡан. Тик беҙ уның эҙенә тиҙ төштөк. Әле ул полцияла. Һорау алалар. Тағы ла, һеҙ ирегеҙҙең наркотик ҡулланғанын белә инегеҙме?
— Нимә? Кем? Юҡсы. Әллә наркотик ҡулланғанмы?
— Эйе. Ҡулланып ҡына ҡалмаған. Һатырға ла булышҡан тигән версия бар.
Шуға хәҙер өйөгөҙҙә тентеү эшләргә тейебеҙ. Өйөгөҙҙә наркотик булыуы ихтимал. Әйҙәгеҙ, өйөгөҙҙө асығыҙ.
Хәтимә ни эшләргә лә белмәне. Ысын хәлме был? Һуңғы арала үҙ-үҙен тотошо, ҡапыл ғына ҡыҙып китеп, ҡапыл һүнеүенә иғтибар иткәйне ул. Әллә ул да бала өсөн ҡайғырамы икән тип тә аптырап ҡуйғайны. Бына нисек икән? Әллә шул Азат менән икәүһенең эшеме? Ҡара кепкалы кешегә лә шикләнгәйне бит ул.
Өйҙөң ишеген асыуҙан башҡа сара юҡ ине Хәтимәгә.
Наркотик табылыуға табылманы өйҙән, әммә ваннаның аҫтынан бик күп шприцтар, ваталар табылды. Пүнәтәйҙәр индереп, протокол төҙөп, имза ҡуйҙыртҡандан һуң, Хәтимәнең ҡолауҙан башҡа хәле ҡалмағайны. Улар сығып китеү менән диванға ҡапланды. Әммә, ни эшләптер, илағыһы килмәне.
Атаһының Маратҡа йүгереп йөрөп, адвокат яллауы ярҙам итмәне. Суд булды. Маратҡа ун йыл бирҙеләр. Маратты зонаға алып китәһе көндө, Хәтимә күреп ҡалырға тип, янына барҙы. Әммә, этеп-төртөп алып сығып килгән Маратҡа, Хәтимәгә күтәрелеп ҡарарға ла форсат бирмәнеләр. Атаһы күҙ йәштәрен һөртөп ҡарап ҡалһа, Хәтимә үҙ-үҙен көсләп тә илай алманы. Әллә илай-илай күҙ йәштәре ҡороған. Иң арттан сыҡҡан полицейский:
— Бына был записканы һеҙгә бирергә ҡушты тотҡон тип, бер ҡағыҙ киҫәге тотторҙо. Ул да булһа тәмәке ҡағыҙы ине. Машина ҡуҙғалғас, Мараттың атаһы:
— Ҡайтаһыңмы, әйҙә машинаға ултыр, - тигәйне лә риза булманы. Әллә Хәтимәнең үҙенең һалҡынлығы, әллә атай кешенең үҙ балаһын ғына айырып ҡарауы булдымы, улар бер-береһенә яҡын кешеләр булманы. Мараттың ошо юлға баҫыуында ла атаһының ғәйебе бар. Бәләкәйҙән эшкә өйрәтмәгән. Әсәһенә ҡаршы тәрбиәләгән. Марат гел генә әсәһен яратмай һөйләне. Бик эшкә лә ашҡынып барманы. Таксист булып эшләп ҡараған булды. Эш ярата торған бәндә түгел ине. Рәхәт, нисә һораһа ла атай аҡса таба. Машина, квартира ла атай аҡсаһына.
Хәтимә Мараттың атаһы машинаға ултырып ҡуҙғалып киткәс тә ҡағыҙ киҫәгендәге яҙыуҙы уҡыны. Унда ни бары ике һөйләм:
— Мине көтмә! Йәшәрәгә урын тапмаһаң, пока квартирала йәшә. Мин батяға әйткәнмен. Ул риза.
Әсәһе Рауза апай Хәтимәнең ирен төрмәгә ултыртылыуы тураһында хәбәр алғас та түҙмәне, килеп етте.
— Ике лә уйламайһың, ҡайтаһың. Ана, элеккке эшләгән ереңә барырһың. Эш боҙоп, ҡыуылып китмәнең әле, моғайын, алырҙар. Йә, икенсе эш табырһың. Атайың алып ҡайт, тип ебәрҙе. Әллә ниндәй связдары барҙыр әле Маратыңдың. Килерҙәр, йә үҙеңде бер нәмә итерҙәр. Уңмаған юлды ҡыума тип, белмәй әйтмәгәндәрҙер, балаңа ла яҡын булырһың. Йәмилә лә, Йәмилә тигәнеңсә, аниһә Әминәңде ҡара. Күптән ташлап киткәнең бит инде. Яҡшы ҡулдарға эләгеп, яҡшы ғына үҫһен, бәхетле булһын. Башта уйлайҙар аны, ә һин беҙгә лә хәбәр итмәй, иреңде тыңлағаның. Билдәле инде, ундай юлда йөрөгән кешегә бала кәрәкмәгәне. Күпме тора алырмын тейең кеше өйөндә, пропискаң да юҡ, хәҙер ҡыуа башлар атаһы. Яҡшы саҡта, үҙең асҡысын ҡулына биреп, сығып кит. Ҡайтаһың районға, баш һау булһа табылыр эше лә, - тип ҡаты ҡуйҙы Рауза ҡыҙына. Бисара Хәтимәгә әсәһен тыңлауҙан башҡа сара ҡалмағайны. Эшенән сығып, квартираның асҡысын тапшырҙы ла ауылға ҡайтып китте.
Тәүге ире Ризаға кейәүгә сыҡҡансы мәғәриф бүлегендә бухгалтер булып эшләп киткәйне. Коллектив та һәйбәт ине, тик унда общежитиенан йәшәргә урын алыуы ҡыйын. Шуға унда барғыһы килмәне, ауыл хужалығы идараһына бирҙе ғаризаһын, унда торлаҡ мәсьәләһе еңелерәк. Бәхетенә, декретҡа киткән ҡатындың урынына кеше эҙләйҙәр икән. Иртәгәһенә үк эшкә сыҡты. Квартира тапҡансы, аҙналай ваҡыт йөрөп эшләне. Ваҡыт үҙе дауа. Ата-әсәһе, ҡыҙы янында Хәтимә әкренләп үҙ асылына ҡайтты. Баш баҫып эшкә кереште. Эшләүенә ике ай тигәндә общежитиенан бүлмә алды. Инде утыҙҙы үткән йәш ҡатын үҙенә тәғәйен мөйөшөн алғас, был юлы шатлығынан балауыҙ һыҡты. Атаһы менән әсәһе ауылдан кәрәк-ярағын тейәп килде. Тәҙрәләргә матур шаршау ҡуйып, өҫтәленә биҙәкле клеенканы ла йәйгәс, йәтеш кенә бүлмәгә ҡот инде. Әминәгә тип койка алып ултыртһа ла ҡыҙ бында килеп йәшәүҙән ҡырҡа баш тартты. Әле ҡартатаһын, әле Рауза әсәһен ҡосаҡлаған бала күҙ йәштәре менән:

ХИКӘЙӘНЕҢ АҘАҒЫ ОШОНДА.

Айһылыу Юнысбаева.